Om sin te maak van die Bybel, is nie altyd 'n maklike taak nie. Ek begin vandag 'n reeks wat die studie van Bybelkunde so effens oopbreek en die algemene leser meer inligting gee. In die eerste dele van die reeks, fokus ons op die totstandkoming van die Bybel, asook verskillende metodes waarop die Bybel gelees en geïnterpreteer kan word. Vanaf die derde deel sal ons dan die Bybelboeke een vir een bekyk.
Deel 1: 'n Sinopsis van die vakgebied Bybelkunde
Inhoudsopgawe
- Inleiding tot die
Teologie
- Grondslag van die kursus
- Ontstaansgeskiedenis van
die Bybel
- Kanonisering
- Inspirasie teorieë
- Hermeneutiek en Eksegese
- Toepassing
- Bibliografie
Grondslag van die kursus
2 Timoteus 3:14-17 (NAV)
Maar jy, bly by wat jy
geleer het en wat jy vas glo. Jy weet tog wie jou leermeester was en
jy ken van kleins af die Heilige Skrif. Dit kan jou die kennis
bybring wat tot verlossing lei deur die geloof in Christus Jesus.
Die hele Skrif is deur God geïnspireer en het groot waarde om in die
waarheid te onderrig, dwaling te bestry, verkeerdhede reg te stel en
‘n regte lewenswyse te kweek, sodat die man wat in diens van God
staan, volkome voorberei en toegerus sal wees vir elke goeie werk.
Ontstaansgeskiedenis van
die Bybel
Voor die eerste woorde
van die Bybel neergepen is, is die verhale wat daarin opgeneem is
d.m.v. mondelinge tradisie van geslag tot geslag oorgedra. Die
eerste Ou Testamentiese geskrifte blyk vanaf 1000 vC. te dateer. In
die derde eeu vC. vertaal die Jode die Ou Testament in Grieks, wat op
daardie stadium die spreektaal is. Diè vertaling staan bekend as
die Septuagint.
Tot en met die
ontdekking van die Qumran geskrifte – die Dooie See rolle – was
die oudste beskikbare manuskripte die Masoretiese teks (Hebreeuse Ou
Testament), wat ongeveer 500 nC. saamgestel is. Die Qumran geskrifte
dateer vanaf ongeveer 500 vC. Hoewel onvolledig, lewer die
ooreenstemming van die Qumran geskrifte, met latere kopieë, tog
voldoende bewys dat die teks deur die jare noukeuring en akkuraat met
die hand gedupliseer is. Waar die teks onvolledig is, word die
vertaler genoodsaak om die mees waarskynlike opsie in te voeg. Die
Qumran versameling sluit nie slegs van die oudste Ou Testamentiese
manuskripte in nie, maar ook van die oudste Nuwe Testamentiese
manuskripte.
Met die verspreiding van
die kerk na nie-Griekssprekende wêrelddele, is die Bybelse kanon
mettertyd vertaal in Latyn (Vulgata, 400 nC.), Siries (Peshito,
eerste of tweede eeu nC.) en Egipties. ‘n Verdere belangrike
antieke teks om van kennis te neem is die Samaritaanse Pentateug.
Pous Damasus versoek
Eusebius Hieronymus (later bekend as St. Jerome) in 38 nC. om die ‘ou
Latynse vertaling’ van die Bybel te hersien. Hierdie hersiening
word in 405 nC. voltooi en staan bekend as die Vulgata.
Vroeë kopieë van die
Bybel wat ‘n onmisbare rol gespeel het in die ontsluiting daarvan
is die:
Codex Sinaiticus (330
nC.) in Grieks
Codex Vaticanus (340
nC.) - Dele hiervan is verlore.
Codex Alexandrinus (425
nC) - Omslaan die hele Griekse Bybel, buiten vir 40 verlore bladsye.
Johan Gutenberg se
Latynse Bybel (1455) is die eerste weergawe van die Bybel in
hanteerbare formaat.
Disederius Erasmus het
die Nuwe Testament (hoofsaaklik) uit die Latynse Vulgatum (Latynse
vertaling van die Nuwe Testament) terug vertaal na die Grieks in
1516. Hierby voeg hy sy weergawe van die Ou Testament, wat hy uit
verskeie manuskripte vertaal. Diè volledige teks van die Bybel word
in die kort bestek van agt maande saamgestel. Vanweë die algemene
aanvaarding van die teks kry dit die benaming Textus Receptus. Dit
word die hoofbron vir die vertaling van die King James (1611) en die
Statevertaling (1637), waaruit Die Bybel in Afrikaans vertaal word in
1933.
Hierdie diagram,
geneem uit die Thompson’s Chain Reference Bible, verskaf goeie
insig in die vertaling en totstandkoming van die moderne Engelse
Bybel.
Baie
moderne vertalings van die Bybel is gegrond op vroeë Engelse
vertalings. Hieronder word ingesluit:
- Wycliffe Bible: Eerste
Engelse vertaling vanuit Latyn. 1382. Hy was vervolg gewees deur
die Rooms Katolieke Kerk en sy Bybel was verban. Uiteindelik sterf
hy aan ‘n beroerte.
- William Tyndale Bible:
Eerste Engelse vertaling wat van beide die Griekse sowel as die
Latynse bronne gebruik maak. 1525-1536. Hy was ‘n kerkhervormer.
Tyndale wou die Bybel beskikbaar stel aan alle predikers. Ook hy is
deur die RKK vervolg, sy Bybel verban en uiteindelik het hy ‘n
martelaarsdood op die vuur gesterf.
- Miles Coverdale Bible:
‘n Vriend van Tyndale en geskoei op die Tyndale Bible. 1535.
Tydens sy vervolging het Tyndale ‘n ruk lank by Coverdale gebly.
Tyndale is dood voordat hy die Bybel volledig vertaal het. Coverdale
het Tyndale se werk gebruik en die eerste volledige vertaling van die
Bybel die lig laat sien.
- Matthews’ Bible: Daar
word algemeen aanvaar dat dit die werk van John Rogers is, ‘n
vriend van beide Tyndale en Coverdale. Die vertaling toon sterk
ooreenkomste met beide Tyndale en Coverdale. 1537. Rogers se groot
bydra lê in die noukeurige redaksie wat hy na die vertaling toe
gebring het. Ook Rogers het ‘n martelaarsdood gesterf.
- The Great Bible:
Saamgestel uit Coverdale en Matthews’ Bibles. Onprakties groot en
bonkig, was dit gewoonlik vasgeketting gevind aan preekstoele. 1539
- Taverner’s Bible: Dis
‘n hersiening van die Matthew’s Bible deur Richard Taverner. Dit
was egter nie ‘n sukses nie aangesien dit nie wye byval gevind het
nie.
- The Geneva Bible: ‘n
Hersiening van The Great Bible, maar in makliker hanteerbare formaat.
1560. Die Bybel het nie wye sirkulasie geniet nie.
- The Bishop’s Bible: ‘n
Hersiening van The Geneva Bible. 1568
- The Douay Bible: ‘n
Rooms Katolieke weergawe, vertaal uit die Vulgata. Bevat
kontroversiële aantekeninge. 1582-1610
- The King James Version
(KJV) ook genoem The Authorised Version: Die mees algemene Bybel in
gebruik onder die Engelse gemeenskap. Dis op bevel van King James I
van Engeland saamgestel onder toesig van ‘n span van 47 kundiges,
wat gebruik gemaak het van ‘n verskeidenheid vertalings, o.a.
Grieks en Hebreeus. 1611
- The Revised Version: ‘n
Hersiening van die KJV, deur beide Engelse sowel as Amerikaanse
kundiges. In die vertalingsproses is ook gebruik gemaak van ou
kopieë van die oorspronklike geskrifte.
- The American Standard
Version (ASV): Die Amerikaanse weergawe van The Revised Version.
Kanonisering
Nie almal heg ewe veel
waarde aan die gesag van die kanon wat ons die Bybel noem nie.
Vergelyk die Ou Testament met ander gesagdraende kanons deur middel
van die diagram.
Hebreeuse
Bybel (Tenak)
|
Rooms
Katolieke Ou Testament
|
Protestantse
Ou Testament
|
Wet
(Tora)
|
Pentateug
|
Pentateug
|
Genesis
|
Genesis
|
Genesis
|
Eksodus
|
Eksodus
|
Eksodus
|
Levitikus
|
Levitikus
|
Levitikus
|
Numeri
|
Numeri
|
Numeri
|
Deuteronomium
|
Deuteronomium
|
Deuteronomium
|
Profete
(Nebiim)
|
Historiese boeke
|
Historiese
boeke
|
Josua
|
Josua
|
Josua
|
Rigters
|
Rigters
|
Rigters
|
1
& 2 Samuel
|
Rut
|
Rut
|
1
& 2 Konings
|
1
& 2 Samuel
|
1
& 2 Samuel
|
Jesaja
|
1
& 2 Konings
|
1
& 2 Konings
|
Jeremia
|
1
& 2 Kronieke
|
1
& 2 Kronieke
|
Esegiël
|
Esra
|
Esra
|
Hosea
|
Nehemia
|
Nehemia
|
Joël
|
Tobit
|
Ester
|
Amos
|
Judit
|
Job
|
Obadja
|
Ester
|
Psalms
|
Jona
|
Job
|
Spreuke
|
Miga
|
Psalms
|
Prediker
|
Nahum
|
Spreuke
|
Hooglied
|
Habakuk
|
Prediker
|
|
Sefanja
|
Hooglied
|
|
Haggai
|
Wysheid
van Salomo
|
|
Sagaria
|
Wysheid
van Jesus Sirag
|
|
Maleagi
|
|
|
Geskrifte
(Ketubim)
|
Profete
|
Profete
|
Psalms
|
Jesaja
|
Jesaja
|
Job
|
Jeremia
|
Jeremia
|
Spreuke
|
Klaagliedere
|
Klaagliedere
|
Rut
|
Barug
|
Esegiël
|
Hooglied
|
Esegiël
|
Daniël
|
Prediker
|
Daniël
(en byvoegings)
|
Hosea
|
Klaagliedere
|
Hosea
|
Joël
|
Ester
|
Joël
|
Amos
|
Daniël
|
Amos
|
Obadja
|
Esra
|
Obadja
|
Jona
|
Nehemia
|
Jona
|
Miga
|
1
& 2 Kronieke
|
Miga
|
Nahum
|
|
Nahum
|
Habakuk
|
|
Habakuk
|
Sefanja
|
|
Sefanja
|
Haggai
|
|
Haggai
|
Sagaria
|
|
Sagaria
|
Maleagi
|
|
Maleagi
|
|
|
1
& 2 Makkabeërs
|
|
Dis duidelik dat
rangskikking van individuele boeke in die gegewe kanons van mekaar
verskil. So ook, verskil die inhoud in ‘n meerdere of mindere mate
van mekaar. Die Tenak het histories tot stand gekom. Daar is sterk
aanduidings dat die volgorde van die boeke in die Septuagint ook
volgens die historiese lyn bepaal is.
Die vroeë kerk het
twee weergawes van die Ou Testament tot hul beskikking gehad. Die
een was die Hebreeuse Ou Testament (Tenak) en die ander was die
Septuagint. Die Septuagint met sy apokriewe byvoegings is algemeen
aanvaar deur die Katolieke kerke, terwyl die Protestante mettertyd
die Hebreeuse Ou Testament verkies het. Die Ou Testament het deur
die eeue ontstaan en die kanonisering daarvan is eers in 50 nC.
afgehandel.
Die kerkvaders het
basies drie maatstawwe gebruik om te besluit watter boeke in die Nuwe
Testamentiese kanon ingesluit moet word:
-
Dit moes van
apostoliese oorsprong wees, of die skrywers moes direk onder die
invloed van die apostels gestaan het;
-
Die boek moes
vir die hele kerk van belang wees en wyd aanvaar word binne die
kerkgeledere;
-
Die inhoud van
die boek moes ooreenstem met ander boeke wat reeds aanvaar is.
Die kanonisering van die Nuwe
Testament is ongeveer 367 nC. afgehandel.
Inspirasie
teorieë
2 Tim 3:16a – “Die
hele Skrif is deur God geïnspireer…”
Die
Grieks wat hier met geïnspireer
vertaal is, is theopneustos.
Dit beteken letterlik deur God geadem.
Theo = God
Pneustos = Asem
Die woord kom slegs
op hierdie een plek in die Bybel voor. Beide die Jode en die Grieke
gebruik die woord egter dikwels buite die Bybel om die inspirasie van
die Skrifte te verduidelik. Wanneer ons glo dat die Bybel deur God
geasem is, kom dit noodwendig direk van God en kry dit sodoende ‘n
verhewe status.
Verskeie teorieë
poog om te verduidelik hoe theopneustos plaasgevind het:
-
Verbale/Meganiese
teorie: Skrywers is redelose instrumente onder beheer van die
Heilige Gees, wat selfs die plasing van leestekens bepaal.
-
Diktaat
teorie: Die Heilige Gees het gedikteer en die mens het geskryf.
-
Dualistiese
teorie: Die heilsnoodsaaklike dele is geïnspireer. Historiese
en geografiese materiaal is egter die resultaat van suiwer menslike
waarneming en navorsing.
-
Dinamiese/Personele
teorie: Die geskrifte is geïnspireerd, omdat die skrywers
geïnspireer was.
-
Aktualistiese
teorie: In homself is die Bybel nie in staat om ‘n volledige
Godsopenbaring te gee nie. God gebruik die boek om Homself aan
mense te openbaar. (Die leser word geïnspireer).
-
Organiese
(Dialogiese)inspirasie teorie: Die inhoud is deur die Heilige
Gees geïnspireer, maar die taal en styl van die skrywers is hul
eie.
Hermeneutiek
en Eksegese
Eksegese is die
studie van hoe die Bybel uitgelê kan word, terwyl Hermeneutiek die
wetenskap is wat hom daarmee bemoei om te verstaan hoe die mens
verstaan. Dit is belangrik om vooraf te noem dat geen wyse van
verstaan verkeerd is nie. Ook is mens nie gebind aan slegs een wyse
van verstaan of interpretasie nie, maar mag kies om
interpretasiemetodes te kombineer. Die mens verstaan die Bybel op
twee basiese vlakke
- Voorwetenskaplike
verstaan
Voorwetenskaplike
verstaan geskied gewoonlik op ‘n vlak wat moeilik bewysbaar of
toetsbaar is, wat onsistematies en onlogies georden is en wat
moeilik aan ander oorgedra kan word.
Wetenskaplike
verstaan veronderstel ‘n voorwetenskaplike verstaan van sake. Dis
gerig op sistematisering en uitbreiding van alledaagse kennis volgens
navolgbare en kontroleerbare metodes. Wetenskaplike verstaan word
toegespits op die konteks van die oorspronklike skrywers en lesers,
sowel as op die moderne uitlegger en sy metode(s).
Deist en Burden erken dan ook dat die vertellers en hoorders van die oorspronklike teks hulle eie politiese, ekonomiese, sosiale en godsdienstige agtergronde gehad het, wat 'n invloed uitgeoefen het op hoe hulle die verhale oorgdra en verstaan het. Na die vdertalings, tree daar nou 'n vertolker en 'n leser in wat ook hulle eie politiese, ekonomiese, sosiale en godsdienstige agtergronde na die verstaan van die teks toe bring.
‘n Oorsig oor die verstaan en
uitleg van die Bybel
-
Allegoriese
interpretasie: Die teks/boodskap word
vergeestelik om dit ‘n “dieper” betekenis te gee. Konsentreer
veral op wat geglo moet
word. ‘n Voorbeeld is Paulus se verduideliking rakende Isak en
Ismael in Gal. 4: 22-26
-
Fundamentalistiese/Histories-letterlike
interpretasie: Konsentreer op die oorspronklike betekenis van
die teks, wat op histories-letterlike wyse bepaal word. Die konteks
van die skrywer word in ag geneem.
-
Letterlike
interpretasie: Die teks en boodskap
word verstaan presies soos dit geskryf is, bv.
Paulus se verklaring in Gal. 3:16 van
Gen. 12:7; 13:15, ens. Let op die letterlike verklaring van die
enkelvoudsvorm van die woord “saad” (OAV).
-
Morele
interpretasie: Konsentreer op wat
gedoen
moet word.
-
Anagogiese
interpretasie: Konsentreer op waarna
gestreef
moet word, bv. die hemel/hiernamaals.
-
Kontekstuele/Redelike/Rasionele
verklaring: Die teks moet volgens die
taal en tyd van die skrywer
beoordeel word. Verg redenasie van die interpreteerder/leser.
-
Struktuuranalitiese/Immanente
interpretasie: Soek na die
oorspronklike betekenis van die teks, terwyl minder aandag aan die
historiese konteks geskenk word. Die struktuur/vorm van die teks
word geanaliseer, bv. erkenning word aan poësie gegee.
-
Histories-kritiese
interpretasie: Kyk in die lig van die
geskiedenis krities (vraend) na die Bybel. Navorsing word gedoen
t.o.v. historiese kritiek, grammatikale kritiek, literêre kritiek,
vormkritiek, tradisiekritiek en redaksiekritiek.
-
Tipologiese
interpretasie: Die interpretasie
metode poog om die verhouding tussen die Ou en die Nuwe testamente
te bepaal, bv. Ou Testamentiese figure word as Messiaanse tipes
gesien, bv. Isak word gesien as ‘n skadu-beeld van Christus.
Die volgende diagramme
poog om die verskille tussen Tipologie en Allegorie duidelik te maak:
TIPOLOGIE
|
ALLEGORIE
|
Konsentreer
hoofsaaklik op die uitleg van gebeure/sake/lewenslope.
|
Konsentreer
hoofsaaklik op die uitleg van woorde.
|
Neem die
oorspronklike werklikheid ernstig op.
|
Ignoreer die
oorspronklike werklikheid en werk met die “siel” van woorde.
|
Bou op letterlike
betekenis.
|
Bou op
veronderstelde “dieper” betekenis van woorde.
|
(Uit: Deist en
Burden, p. 77)
-
Midrasj/Rabbynse
uitleg: Skakel gedeeltes met mekaar op
grond van die feit dat dieselfde woord
in die gedeeltes voorkom, bv. Paulus se gebruik van die woord
“geregtigheid” in Rom. 4:1-12. Hy vind bewyse vir sy standpunt
in Gen. 15:6 en Ps. 32:1 e.v., waar die woord “geregtigheid” ook
voorkom (OAV).
-
Pesjer
(die uitleg van geheimenisse):
Politieke toestande het dit soms genoodsaak dat boodskappe in
geheime kode geskryf moes word. Die gebruik kon wissel van slegs
enkele woorde tot hele boeke/briewe, bv. die apokaliptiese
literatuur. ‘n Bekende gedeelte is Op. 13:18.
-
Die
viervoudige skrifsin: Diè metode hou
voor dat elke teks op vier maniere geïnterpreteer kan word: Die betekenis is òf letterlik, òf dit is figuurlik. As dit figuurlik is, kan dit op een van drie maniere geïnterpreteer word: Anagogies, Moreel, of Allegories.
Hierdie gediggie van R.M. Grant som dit goed op:
The letter shows us
what God and our fathers did;
The allegory shows
us where our faith is hid;
The moral meaning
gives us rules of daily life;
The anagogy shows
us where we end our strife.
(Uit: Deist en
Burden, p. 72-73)
Die huidige tendens
is om onderskeid te tref tussen verskillende soort tekste. Enige
lees van ‘n teks beklemtoon òf die skrywer, òf die teks, òf die
leser van die teks.
König (2002) stel
die volgende “Tien Gebooie” vir Bybellees voor:
- Lees
noukeurig;
- Raadpleeg meer
as een vertaling;
- Bepaal die
genre – die soort literatuur;
- Kyk wat die
verband is, die direkte èn die wyer verband;
- Vra na die
agtergronde soos die historiese en aardrykskundige omstandighede;
- Vra na
inligting elders in die Bybel wat lig op die betrokke deel kan werp;
- Vra na die
verband wat dit met die groot lyne in die Bybel het;
- Vra hoe
Christene in ander kerke dit verstaan;
- Kyk probleme
eerlik in die oë, moet dit nie op ‘n goedkoop manier probeer
wegpraat nie;
- Vra na die
betekenis van wat jy lees vir jou lewenspraktyk.
Toepassing
Ek beoog om
meer omtrent die volgende onderwerpe uit te vind:
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
-
Ek gaan my eie
agtergrond ondersoek om vas te stel hoe dit my lees en verstaan van
die Bybel (positief/negatief) beïnvloed, t.o.v.:
-
Godsdiens: ______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
-
Politiek: ______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
-
Ekonomie:
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
-
Sosiaal: ______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
-
Opleiding en
onderrig: _________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
-
Opvoeding: ______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
-
Ander: ______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
-
In my studie
van die Bybel, beoog ek om hoofsaaklik op die
_______________________ interpretasie-metode te konsentreer. Ek sou
egter ook die volgende metodes in gedagte wou hou:
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
Bibliografie
GUTHRIE,
D. 1986. Tekste en vertalings, in Handboek
by die Bybel. Lux Verbi: Kaapstad.
-
THOMPSON,
F.C. 1988. The Thompson Chain
Reference Bible KJV 5th
ed. B.B. Kirkbride Bible co., inc.: Indianapolis.
-
BOSMAN,
H.L. 1986. Die ontstaan en verstaan van die Ou Testament, in Deist
F. en Vorster, W. (red.), Woorde wat
ver kom, 1-5. Kaapstad: Tafelberg.
-
HEYNS,
J.A. 1973. Brug tussen God en mens
oor die Bybel. Pretoria: NG
Kerkboekhandel. (pp 66-77).
-
DEIST,
F.E. en Burden, J.J. 1980. ‘n ABC
van Bybeluitleg. Pretoria: Van
Schaik. (pp. 50-82).
-
DU
PLESSIS, P.J. en Lategan, B.C. 1983. Agtergrond
en geskiedenis van die Nuwe Testament.
Academica: Pretoria/Kaapstad. pp. 51-56.
-
KÖNIG,
A. 2002. Ek glo die Bybel ondanks al
die vrae. Lux Verbi.BM: Wellington.
-
BOBRICK,
B. 2001. The making of the English
Bible. Werdenfeld & Nicolson:
London.
Marietjie Uys (Miekie) is a published author. You can buy the books here:
You can purchase
Designs By Miekie 1 here.
Jy kan
Kom Ons Teken en Verf Tuinstories hier koop.
Jy kan
Kom Ons Kleur Tuinstories In hier koop.
Jy kan
Tuinstories hier koop.
You can follow Miekie's daily Bible Study blog,
Bybel Legkaart, here in English & Afrikaans.
For more crafty ideas and great products, visit
A Pretty Talent on Facebook.
Remember to keep nurturing your TALENT for making PRETTY things.
You can subscribe to this blog and receive regular updates by email by simply registering your email address at the top of the current blog.