Hierdie blog het ek oorspronklik geskryf as werkstuk vir 'n formele kursus. Tog is dit 'n relatief volledige opsomming van die totstandkoming van die Ou Testament, gefokus op die grootste invloede.
Indeks
-
Inleiding
-
Die
Transmissie van die Hebreeuse Teks
2.1 Die
transmissie van die Hebreeuse teks
2.2 Die
skryfmateriaal en die alfabet waarin die teks oorgedra is
2.3 Teksfoute
wat met transmissie ingesluip het en die relevansie daarvan vir teks
kritiek
2.4 Die
redes en geskiedenis vir/van die standardisering van die konsonentale
teks, die vokalisering van die teks en die rol van die Massorete
2.5 Die
belangrikste Hebreeuse manuskripte
2.6 Verskeie
gedrukte uitgawes van die Hebreeuse teks
-
Die
Aramese Getuienis tot die Ou Testament
3.1 Die
invloed van die Aramese taal
3.2 Verskeie
Aramese vertalings van die Ou Testament
3.3 Verskeie
Targums
3.4 Die
kenmerke van die targum rendisies
-
Die
Griekse en Latynse Getuienisse tot die Ou Testament
-
Die
Septuagint
-
Origen
se Hexapla
-
Die
Griekse vertalings van die Ou Testament
-
Griekse
vertalings as getuienis tot die Ou Testament
-
Die
Latynse vertalings van die Ou Testament met spesifieke verwysing na
die oorsprong van Jerome se Vulgaat
-
Samevatting
-
Bibliografie
1. Inleiding
Die
teks van die Ou Testament het oor eeue tot stand gekom, met die
oudste dele wat teruggevoer kan word tot 13 vC en die jongstes tot 2
eeue vC. Teen die elfde eeu nC was die oudste dele dus reeds vir meer
as 2000 jaar in oordrag/transmissie. Voeg hierby dat die drukkerspers
ook eers later onstaan het, gepaardgaande met die metodes waarop teks
oorgedra is, en daar ontstaan ‘n groot gaping waar foute noodwendig kan insluip. Dit is dus geen wonder dat dit vandag so problematies is om
die oorspronklike teks akkuraat te rekonstrueer nie (Deist, 1978:
30). Millard (1982: 33) stel dit onomwonde dat die Ou Testament sy
bestaan te dankie het aan die toegewyde en noukeurige kopiëring met
die hand van die skrifgeleerdes en sekretarisse van ouds.
2. Die
Transmissie van die Hebreeuse Teks
Daar
is nodig om te spesifiseer dat ons hier te doen het met Tekskritiek
eerder as literêre kritiek. Dit gaan oor die transmissie van die
finale teks d.m.v. kopiëring en vertaling. Literêre kritiek handel
oor die geskiedenis van die teks. Die skeidslyne is egter nie altyd
duidelik nie, aangesien tekskorrupsie reeds lank voor die finale
redaksie kon ingesluip het. Hierdie korrupsie/foute is dan met elke
kopiëring van die teks daarna verder oorgedra. Dit is nodig om in
gedagte te hou dat tekskorrupsie dus nie noodwendig na die finale
redaksie van die teks ingesluip het nie, maar reeds teenwoordig kon
wees (Deist, 1978: 30) .
2.1 Die
transmissie van die Hebreeuse teks deur kopieskrywers
In
die antieke tyd was slegs ‘n uitverkore groep mense in staat om te
skryf aangesien die klem wat ons vandag op geletterdheid stel, nog
nie bestaan het nie. Die drukkerspers was ook nog nie ontwikkel nie
en die teks van die Ou Testament is met die hand gekopieër. Hierdie
skrywers/kopieërders het uit drie kategorieë bestaan; die amptelike
skrifgeleerdes of sekretarisse, die ‘outeurs’ en die ‘teoloë’.
Hierdie uitverkore groep het selfs tot gildes behoort (Deist, 1978:
31).
Ons
vind verskeie verwysings na die eerste groep in die Ou Testament:
-
Seraja,
Dawid se staatsekretaris (2 Sam. 8:17);
-
Safan,
Josia se staatsekretaris (2 Kon. 22:3).
Ons
sien verder ook dat hierdie manne se name saam met die name van ander
hooggeplaastes en geëerdes gelys word (2 Kon. 18:18 en 37). Hieruit
kan ons aflei dat hulle self ook posisies van eer beklee het. Easton
(1897) noem dat die woord “sopher” ook as militêre titel gebruik
is, wat die staatsekretaris dan selfs ‘n militêre leier maak. Dit
was egter nie net konings wat sekretarisse gehad het nie, en almal
wat in die amp van rekordhouding betrek was, was nie noodwendig 'n sekretaris nie. Let ook op die volgende gevalle wat opgeteken is:
-
Baruk
was Jeremia se sekretaris en het opgeteken wat die profeet
geprofeteer het (Jer. 36:4);
-
Agilud,
alhoewel in diens van die koning, was nie staatsekretaris nie, maar
‘recorder’, wat in die NAV vertaal word as hoof uitvoerende
beampte;
-
Deist
(1978: 31) identifiseer ook klerke in Deut. 1:15 en Num. 11:16.
Die
tweede groep hierbo geïdentifiseer, die ‘outeurs’ het bestaan uit
die storievertellers, digters, predikers en filosowe. Ons vind hulle
nalatenskap in die narratiewe, poësie, profetiese en filosofiese
gedeeltes van die O.T. Daar is enkele verwysings in die teks van die
O.T. na ander geskrifte (sien Jos. 10:13 oor die Boek van die Opregte
en Num 21:14 oor die Boek van die Oorloë). Hierdie geskrifte is nie
in die amptelike kanon opgeneem nie. Bitter min van hierdie geskrifte
is tot op datum ontdek.
Die
derde groep, die ‘teoloë’, het hoofsaaklik uit priesters bestaan.
In later jare was staatsekretarisse soos Esra onder hierdie groep
gereken. Nog later, ten tye van die N.T. sien ons ook dat die
Fariseërs en Saduseërs tot hierdie groep hoort en uit hulle geledere
kom leerskole, soos die van Gamaliël (onder wie se leiding Saulus,
later Paulus, opgelei is in die Skrifte), tot stand. Paulus word dan
uiteindelik die groot Skrifgeleerde van die jong Christenkerk in die
Nuwe Testament en is verantwoordelik vir die te boekstelling van ‘n
groot gedeelte van die Nuwe Testamentiese teks. Deist(1978: 32) erken
ook Hillel, Johanan Ben Zacchai en Aqiba hier.
2.2 Die
skryfmateriaal en die alfabet waarin die teks oorgedra is
Deist
(1978: 32) noem ‘n aantal interessante oppervlaktes waarop antieke
tekste geskryf was; uitgegraveer op klip, met pleister op geverf, op
‘n tipe boek wat moontlik bestaan het uit twee houtplanke wat met
‘n tipe skarnier aanmekaar gevoeg is, klei tablette, en selfs op
pot (soos oorblyfsels van potskerwe blyk te toon). Bible.org (2000?)
voeg hierby ook perkament en die velle van diere. Lg. gaan dan verder
deur te se dat daar gebruik gemaak is van ‘n stilus, beitel, pen en
ink om mee te skryf, alhoewel die laastes dan eers later bygekom het.
Deist (1978: 33) tref hierdie onderskeid meer duidelik wanneer hy
noem dat perkament rolle deur die finale kopieskrywers gebruik was,
alhoewel die datum van papirusrolle teruggevoer kan word tot op
Dawid. Deist onderskei dan ook tussen twee tipes ink wat gebruik was;
een was van lamproet gemaak en die ander van ‘n mengsel van metaal
en suur. Eergenoemde is gebruik om op perkament te skryf en die ander
om op papirus te skryf.
As
ons kyk na die ontwikkeling van die alfabet, sal ons ‘n paar
interessanthede opmerk. Alles het nie direk verband op die
transmissie van die Ou Testament nie, maar dit vorm tog steeds die
basis waarop dit bestaan. Van die vroee embrioniese stadium, het die
alfabet in ‘n piktografiese alfabet ontwikkel. Die bekendste
hiervan is sekerlik die Egiptiese hierogliewe, alhoewel die Sumeriese
Spykerskrif ook alom bekend is (Deist, 1978: 34-38). In 1906 het Sir
Flinders Petrie ‘n selfs meer gevorderde alfabet sisteem ontdek
wat, alhoewel steeds geskoei op piktografie, reeds sterk oppad was na
‘n gevestigde alfabet. Dit word aanvaar dat hierdie die akrofoniese
sisteem is waaruit die Fensiers en die Arameers hulle alfabette
ontwikkel het. Die Babiloniese Sillabiese Spykerskrif het ‘n teken
gehad om elke lettergreep voor te stel. Dit het ooreengestem met die
Ugaritiese alfabetstelsel wat uit 30 van hierdie tekens bestaan het.
Al hierdie alfabetstelsels was in gebruik in die Antieke Nabye Ooste
in die tyd wat Israel Palestina in besit geneem het. Die Israeliete
het egter die alfabet van die Fenisiers oorgeneem, wat ontstaan het
uit ‘n vroeere Kanaanietiese alfabet, wat moontlik sover terug
dateer as die einde van die derde millenium. Hierdie alfabet was in
gebruik in Israel vanaf die 10de tot die 6de eeu vC. Hierdie alfabet
het bestaan uit 22 klankgebaseerde simbole, wat in skerp kontras was
met die magdom simbole van die Spykerskrif en Hierogliewe. Die 22
klanke is almal konsonante (Biblescripture.net 2000?).
Hierdie
alfabet het uiteindelik met verloop van baie jare in onbruik verval
en is gaandeweg vervang met die Aramese. Vanaf die 6de eeu vC het
beide die Aramese taal en alfabet al hoe meer veld gewen en die
gebruikstaal van die omgewing geword. Teen die 3de eeu vC het die
alfabette so vervleg geraak dat dit ‘n Joods-Aramese alfabet genoem
kan word. Dit is eers na die val van Jerusalem in ongeveer 70 nC dat
die Fariseers daarop sou aandring dat die hoekige skrif van die
Hebreers die enigste aanvaarbare alfabet is vir heilige tekste. Ten
spyte van hierdie ‘kanonisering’ van ‘n enkele alfabet, kan
daar tog ook duidelike tendense gesien word van eksterne invloede op
die alfabet (Deist, 1978: 37).
2.3 Teksfoute
wat met transmissie ingesluip het en die relevansie daarvan vir teks
kritiek
Wanneer
‘n teks oor so ‘n lang tydperk met die hand gekopieer word, met
in ag neming van die veranderinge in die taal en alfabet, dan volg
dit noodwendig dat daar foute sou insluip by die kopiering van die
teks. Sommige van hierdie foute was selfs met opset, terwyl ander
heel onskuldiglik ingeluip het. Deist (1978: 38-46) identifiseer agt
kategoriee van onopsetlike foute wat gemaak is met die kopiering van
die teks:
Homofone
was met mekaar verwar. Daar was baie gevalle waar die teks aan ‘n
aantal rabbis op ‘n slag gedikteer was. In die geval van diktasie
is dit maklik om een woord te verwar met ‘n ander wat dieselfde
klink. Dink byvoorbeeld aan die Afrikaanse woorde fier en vier. Voeg
daarby nog ‘n derde moontlikheid van vuur en dit word duidelik dat
die moontlikheid van misverstand groot is.
Woorde
wat dieselfde gelyk het was met mekaar verwar. Met die ontwikkeling
van die alfabet was daar keer op keer gapings gewees vir hierdie fout
om in te sluip wanneer twee pare letters met mekaar verwarbaar was.
Deist (1978: 39) gee ‘n gerieflike opsomming van areas van
verwarring in die vier alfabette; Kanaanities, Lagies, Oud-Aramees en
Hasmonian.
Konsonante
was omgeruil. Aangesien daar slegs van konsonante gebruik gemaak is
in die teks, was daar geleentheid om konsonante om te ruil in die
kopiering van die teks. Dit kon tot gevolg he dat die teks
betekenisloos word, of selfs ‘n heel ander betekenis aanneem.
Letters,
woorde en frases was uitgelaat. Wanneer kopiering plaasvind is dit ‘n
algemene fout om letters, woorde en frases uit te laat wanneer
dieselfde letter of woord na aan mekaar in die teks voorkom. Die oog
spring dan na die tweede voorkoms van die woord en gaan van daar af
voort met die kopiering soder dat die kopieskrywer daarvan bewus is
dat hy/sy teks weggelaat het. Hierdie verskynsel word Haplografie
genoem.
Letters
en woorde was herhaal. Dittigrafie is wanneer ‘n kopieskrywer ‘n
woord of letter herhaal in die teks, sonder dat dit die geval was in
die oorspronklike teks.
Woorde
was verkeerdelik verdeel. In baie gevalle was woorde so na aan mekaar
geskryf dat die kopieerder self moes beslis waar die woordverdeling
moes plaasvind (waar een woord eindig en die volgende begin). In ag
genome die feit dat die alfabet slegs uit konsonante bestaan het, is
dit duidelik dat hierdie ‘n groot grys area was. Die probleme kon
in baie gevalle maklik opgevang word deur terugverwysing na ouer
bronne, maar in ander gevalle moes staat gemaak word op die
rondspeling met letter en spasies.
Die
konsonante teks was misgelees. Aanvanklik was daar glad nie gebruik
gemaak van vokale nie. Later het sekere konsonante gedien as
plaasvervangers vir vokale. Later transkribeerders het hierdie
plaasvervangende konsonante gelees vir werklike konsonante, wat tot
die invoeging van totaal nuwe woorde in die teks gelei het.
Kantaantekeninge
is in die teks opgeneem. Wanneer transkribeerders die teks gelees
het, het hulle baie maal kantaantekeninge gemaak. Van hierdie
aantekeninge was regverdiglike invoegings wat vroeer uitgelaat was,
maar ander was persoonlike opmerkings. Latere transkribeerders het
nie altyd onderskeid getref nie en so is baie kantaantekeninge
verkeerdelik in die teks ingevoeg. Millard (1982: 45) se egter tereg
dat mens nie op loop moet gaan met hierdie saak nie. Transkribeerders
het gewoonlik hulle kantaantekeninge gemerk as sulks en alle
aanduidings is daar dat hulle groot sorg geneem het met korrekte
transkribering.
Ons
wend ons dan nou tot die opsetlike foute wat met die kopieer proses
ingesluip het en is weereens beindruk deur Deist (1978:46-50) se
indeling van hierdie foute in vier kategoriee:
Simplifisering
van die teks. Daar is in baie gevalle gepoog om gekompliseerde teks
te vereenvoudig deur die byvoeging van verduidelikings of woord-dele.
‘n Dubbelsinnige teks is dan vereenvoudig tot ‘n enkele
verstaanskonsep, maar in die proses is die teks verarm aan betekenis.
Linguistiese
emandasies. Taal verander met verloop van tyd. Woorde se betekenisse
verval, of verander in geheel. Linguistiese reels verander ook. In
hierdie gevalle is daar opsetlik so met die kopiering van die teks
omgegaan dat die oorspronklike betekenis van die teks behoue gebly
het eerder as die oorspronklike letterlike teks self.
Godsdienstig
of moreel gefundeerde emandasies. Met die godsdienstige en morele
evolusie van Israel het die oorspronklike betekenis van die teks
onaanvaarbaar geword vir die latere lesers. In hierdie gevalle is die
teks moedswilliglik verander om godsdienstig en moreel aanvaarbaar te
wees vir die leser/luisteraar van die kopieerder se tyd.
Teologies
gefundeerde emandasies. Soos Israel se Godskonsep ontwikkel het en
gevestig is, is die name en aanspreekvorme van en vir God in die teks
aangepas om by die ‘moderne’ Godskonsep te pas. Hierdie
vervangings is baiemaal baie interessant, bv in die geval van 2 Sam
24:1 waar een teks lees dat God (Yahweh) Dawid geinspireer het om die
volk te tel, terwyl ‘n ander teks die woord Yahweh met Satan
vervang. Daar is dus duidelike teologiese implikasies hiervoor.
In
afsluiting van die foute, kan gou nog gekyk word na JPH (2000?) se
reels vir die identifisering van foute in kopiering. Daar word van
meet af aangeneem dat die foute ingsluip het by die kopiering en dat
die oorspronklike outeur sonder blaam is. Dit is ‘n goue reel in
die hantering van die teks. ‘n Tweede reel is om ondersteunende
bewyse te vind vir die korrektheid van ‘n kopie voordat daar
lukraak besluit word of die vroeere of latere die korrekte weergawe
is. Hierdie bewyse kan in enige veld gevind word en is nie beperk tot
die teks self nie.
2.4 Die
redes en geskiedenis vir/van die standardisering van die konsonentale
teks, die vokalisering van die teks en die rol van die Massorete
Met
die wegvoering van Israel in ballingskap het die teks nie veel gevaar
geloop om korrup te word nie. Die sentrale aanbiddingsplek in
Jerusalem was nog in stand en so ook die sentrum vir teks kopiering.
Dit het egter drasties verander met die wegvoering in ballingskap van
Juda toe Jerusalem tot ‘n val gekom het, die tempel vernietig is en
die priesters verspreid gevestig is in die vreemde. Nou het kopiering
nie meer op ‘n gesentraliseerde punt plaasgevind nie, maar wyd
verspreid. Mondelinge tradisies moes ook neergepen word om te verhoed
dat dit verlore gaan en ‘n vergelyking van die tekste wat in
hierdie tyd ontstaan het toon duidelik dat die integriteit van die
teks in gevaar was. Vergelyk byvoorbeeld die Biblia Hebraica met die
Qumran geskrifte en die Septuagint om te sien hoe uiteenlopend die
teks geraak het (Deist, 1978: 50-51).
Na
die Diaspora (wat ongeveer 70 nC plaasgevind het), omstreeks 100 nC,
het ‘n groep Joodse skoliere dit hulle taak gemaak om die teks van
die Ou Testament te kanoniseer. Deist (1978: 51) identifiseer twee
sake wat die kanonisering begunstig het. Die eerste was die onstaan
van die Selote. Hulle het nie slegs op politieke en militere gebied
hulle-self toegewy aan Joodse nasionalisme nie, maar ook op
godsdienstige terrein. Dit is getrou aan Israel se geskiedenis wat
selde, indien ooit, onderskeid getref het tussen hierdie drie areas.
Die tweede was die kontroversie met die Christendom. Die Jode het
voorgehou dat die Hebreeuse teks kanonitiese gesag dra, terwyl die
Christene (waaronder baie van Joodse nasionaliteit was) die Griekse
teks verkies het. Om sake te vererger vir die kanononiese gesag van
die Hebreeuse Teks, het die Hebreeuse taal ook grootliks in onbruik
verval en min mense het dit steeds gepraat. Om rede hierdie
kontroversie tussen die Jode en die Christene, het die Joodse rabbis
hulle gehaas om ‘n uniforme teks daar te stel in Hebreeus. So ‘n
standardisering het nooit volledig plaasgevind nie, maar het wel
geboorte gegee aan die teks wat in die moderne vertalings van die
Hebreeuse Bybel voorkom; die Kittel se Biblica Hebraica, die Biblica
hebraica Stuttgartensia en die Jerusalem Bybel Projek.
Skilton
(1967) wys duidelik in sy artikel daarop dat daar sterk aanduidings
bestaan dat die Hebreeuse teks reeds ongeveer 150 vC tot 50 vC in sy
totaliteit bestaan het in ‘n gestandaardiseerde vorm. Interessant
genoeg staaf hy sy argumente op die ooreenkomste van dieselfde
dokumente waar Deist op die verskille konsentreer, nl. die Qumran
geskrifte (Dooie See Rolle genoem), die Septuagint en die Biblica
Hebraica. Hy verwys ook verder na die Nash Papirus om sy argumente te
staaf. Volgens sy argumente is die ooreenkoste so veelvoudig dat die
verskille haas onbelangrik word. Hy skryf die verskille in geheel toe
aan die onvermoe van die kopieerders om die teks voor hulle te
verstaan, eerder as dat dit te wyte was aan die feit dat daar nog nie
‘n uniforme teks saamgestel was nie, of te wel, dat kanonisering
nog nie plaasgevind het nie.
Op
hierdie punt is ons genoodsaak om die rol van die Masorete in oenskou
te neem. Hulle was die ‘geestelike’ afstammelinge (spiritual
descendants. Deist, 1978: 52-56) van die ‘skrywers’ van ouds en
het bekend gestaan as die Senders. Hulle was direk daarvoor
verantwoordelik dat die Hebreeuse konsonentale teks gestandaardiseer
is. Hulle het ook verder gegaan en die Hebreeuse teks van vokale
voorsien. Daar was twee motiverings hiervoor. Die eerste was in
belang van behoud van die uitspraak en die tweede was ‘n poging om
teksakkurate kopiering te versker in die toekoms.
Daar
was twee hoof skole onder die Masorete, een in Babilonie (die Ooste)
en die ander onder tiberius in Palestina (die Weste). Die Duitse
skolier Paul Kahle het baanbrekerswerk gedoen in die verklaring van
die materiaal wat deur die Masorete gebruik is. Kahle se navorsing
het uiteindelik Kittel se Biblica Hebraica en die latere Biblica
Hebraica Stuttgartensia. Deur gebruik te maak van Genizah as sy
hoofbron van getuienis, het hy ‘n tesis ontwikkel rondom Hebreeuse
vokalisering. Hy is dan die eerste om die twee rabbynse leerskole in
Palestina en Babilonie te erken en uit te wys dat elkeen ‘n
volledig gevokaliseerde teks daargestel het. Hierdie twee weergawes
is uiteindelik saamgesmelt in die Tiberiese vokalisasie wat ‘n
integrale deel uitgemaak het van die Ben Aser teks en die Mazorah
(Encyclopedia Judaica, 2008).
Die
Masorete het baie sorgvuldig te werk gegaan met die kopiering van die
teks en hulle het hulle by baie streng reels gehou (Bibile.org,
2000?). Hulle het ‘n bepaalde soort ink gebruik en die grootte en
kwaliteit van die perkament velle was vasgestel. Geen individuele
letter mag neergeskryf gewees het eerdat daar weer teruggekyk is na
die kopie voor hulle nie. God se naam mag nie geskryf gewees het met
‘n vars gedipte pen nie, om inkkolle te voorkom. Selfs al sou die
koning hom aanspreek terwyl hy God se naam neerskryf, moet hy dit
ignoreer en eers klaarmaak. Hulle het die paragrawe, woorde en
letters getel om seker te maak dat hulle reg gekopieer het. Hulle was
bekend met die middelste letter van elke boek, sodat hulle kon
terugtel om seker te maak dat hulle korrek gekopieer het.
Die
Masorete het het ‘n uitgebreide stelsel van kantaantekeninge gemaak
waarmee hulle probeer voorkom het dat enige iets by die teks gevoeg
word terwyl daar ook niks uitgelaat word nie. Die aantekeninge is aan
die kant gedoen (massora marginalis), bo en onderaan die teks
(massora magna), vertikale kantaantekeninge (massora parva), en aan
die einde van ‘n bepaalde teks (massora finalis) (Deist,
1978:53-57).
Massora
margianlis: Die Babiloniese Talmud hou voor dat die skrywers
hoofsaaklik drie dinge gedoen het; uitspraak vasgestel, sekere woorde
weggelaat, en af en toe alternatiewe teks voorgstel. Lg is gedoen
deur of die bestaande teks te vervang, of deur daartoe by te voeg.
Massora
finalis: Supplementere kommentaar word hier gelewer, bv. die voorkoms
van soortgelyke konstruksies, en ook inligting oor woordeskat. Jacob
ben Chayyim het ‘n tipe konkordansie opgestel met ‘n alfabetiese
lys woorde wat in die teks voorkom in sy uitgawe.
Dit
is belangrik om daarop te let dat die Oosterse en Westerse skole nie
dieselfde afkortings en terminologie in hulle kantaantekeninge
gebruik het nie. Mettertyd het die kuns om hierdie aantekeninge te
lees heeltemal verval en is die aantekeninge slegs op sigwaarde
gekopieer. Dit was eers in 1600 nC dat Jacob ben Chayyim daarin
geslaag het om die aantekeninge te ontsyfer.
Die
Massorete het kritiese indikators by die kantaantekeninge gebruik
(Deist, 1978: 56-59). Drie redes hiervoor word geindentifiseer; om
spesifieke aandag na die teks te trek, om twyfel in die akkuraatheid
uit te lig, en om vir die leser aan te dui dat die teks vir een of
ander rede aangepas is. Deist lys dan ook ‘n hoeveelheid tegnieke
wat deur die Massorete gebruik is in hulle aantekeninge:
Groot
skrif (literae majusculae): Letters is met opset vergroot (nie
hoofletters nie) waar aandag na sekere teks getrek wou word, of waar
die vergrote letters ‘n besonderse betekenis gedra het.
Klein
skrif (literae minusculae): Die skrif/letters is met opset verklein
(nie kleinletter nie) om aan te dui dat die grammatika van die woord
nie die standaard was nie.
Hangende
letters (literae suspensae): In hierdie gevalle is die letters
horisontaal uit die lyn geskryf, gewoonlik effens hoer as die res van
die teks. Dit was om aan te dui dat die teks geredigeer is, of dat
daar onsekerheid oor die teks bestaan het.
Die
omgekeerde nun (nun inversum): Sit ‘n kappie op die u in beide
gevalle. Hierdie kan vergelyk word met teks wat in hakies gesit word.
Die afleiding wat gemaak word is dat die teks nie werklik daar
gehoort het nie.
Vreemdsoortige
punte (puncta extraordinaria): Hierdie punte is oor enkele letter of
woorde in hulle geheel gesit om aan te dui dat daar doktrinale of
tekstuele onsekerheid oor bestaan het.
Die
Massorete het ook die teks op ander maniere verander of gemerk
(Deist, 1978: 59-63). Waar hulle bevind het dat die teks ontheiligend
is teenoor God het hulle dit eenvoudig verander. Daar is ‘n teorie
wat volhou dat hierdie veranderinge onder die lei van die Saduseers
gedoen is in die Hasmoniese tydperk en dat die Fariseers ‘n einde
daaraan gemaak het. Die veranderinge is wel duidelik gemerk wat dit
moontlik maak om dit te herken self retroaktief te korrigeer.
Nog
‘n tegniek wat die Massorete gebruik het was om die vorm van ‘n
letter te verander na gelang van waar dit in ‘n woord voorgekom
het. Sodoende het hulle met die vorm van die letter ‘n indikasie
gegee van woord-afbreking waar woorde aanmekaar geskryf was in die
teks.
‘n
Verdere tegniek van die Massorete was met die hantering van die
probleem aan die einde van ‘n reel. Aanvanklik is daar geskryf tot
aan die einde van die reel en dan is die woord eenvoudig daar
afgebreek en het aangegaan op die volgende reel. Die Massorete het
spesifieke letter geidentifiseer. Wanneer ‘n skrywer een van
hierdie letters na aan die einde van ‘n sin teengekom het, het hy
eenvoudig die letter uitgerek tot aan die einde van die reel en dan
oorgegaan na die volgende reel.
Skrywers
het gebruik gemaak van geheime kodes in die teks. Waar die Massorete
hierdie teks aangetref het, het hulle dit so gelaat. Dit het te doen
gehad met die omruiling van letters volgens ‘n vasgestelde reel.
Die ontsyferaar sou bekend moes wees met die reel om die kode to
ontrafel.
Tot
en met die Talmudiese tydperk is die teks as een lang aaneenlopende
teks neergeskryf. Rondom hierdie tydperk is daar egter tekens in die
teks ingewerk om die einde van verse aan te dui. Groter indelings is
ook in die teks aangebring. Hierdie was vir praktiese doeleindes. Die
Torah moes een maal ‘n jaar deurgelees word in Babilonie, en een
maal elke drie jaar in Palestina. Die indelings van die teks was
prakties daarop gerig om te help met die deurlees proses. Die teks
was ook verder ingedeel in oop en toe paragrawe. Jackson (1908-1912)
identifiseer teksindelings wat reeds voor die Talmudiese tydperk
gedoen is, maar daar blyk nie enige standaard gebruik te gewees het
nie. In hierdie gevalle is daar reels oopgelaat om ‘n breek in die
teks aan te dui, gelykstaande aan ‘n hoofstuk breek.
Die
vokalisering van die teks
Die
Babiloniese skool in die Ooste het nie so ‘n groot bydrae gelewer
tot die vokalisering van die teks as die Palestynse skool in die
Weste nie. Tog kan hulle invloed nie ontken word nie, alhoewel dit
grootliks te danke is aan ‘n groep, die Karaiete (soortgelyk aan
die Qumaran sekte) wat hulle toegewy het aan ‘n studie van die
skrifte. Hulle, soos die Qumran sekte, het ook op oorblyfsels van die
skrifte afgekom in grotte, o.a. die Damaskus Fragment. Hierdie groep
het hulle later nader aan Jerusalem gaan vestig (Deist, 1978: 64-74).
Die
Massorete in die Ooste het ‘n sisteem gebruik waar hulle die vokale
bo-oor die konsonante geskryf het (supralinier). Daar was twee
metodieke geidentifiseer, ‘n eenvoudige stelsel (dateer van die 5de
tot die 7de eeu) en ‘n meer komplekse (8ste tot 9de eeu). Kahle het
daarin geslaag om hierdie werke van die Massorete te kategoriseer en
daarmee saam dit te ontsluit vir gebruik.
Die
Massorete in die Weste het ook ‘n supraliniere vokalisering van die
teks gevolg. Hulle metode was nie baie gesofistikeerd nie en het
gebreke getoon. Hulle blyk ook nie altyd sekerheid te gehad het oor
die uitspraak van woorde nie en het dan lukraak vokale toegeken op
grond van hoe hulle besluit het die uitspraak moes lees. Aan die
ander hand, is hierdie siening dalk te krities en is die uitspraak
dalk eerder voorstellend van omgewingstaal en dialek. Ten minste elf
verskillende sisteme word geidentifiseer in die vokalisering van die
Palestynse tekste.
Die
Tiberiaanse Massoriete het ‘n innoverende sisteem van vokalisering
gebruik, bekend as die Tiberiaanse sisteem. Hulle het nie slegs
vokale ingevoeg nie, maar ook aksenttekens gebruik om aan te dui waar
die aksent in die woord val. Die Tiberiese sisteem het die vokale
onder die konsonante geskryf (infralinier). Die sukses van die
sisteem kan grootliks aan twee families en die Karaiete toegeskryf
word. Die Ben-Asher familie het die teks teen die 14de eeu reeds so
geredigeer gehad dat dit as die Textus Receptus gebruik was vir die
Ben Chayyim uitgawe van die teks.
Die
ander familie, die Ben-Naftali’s, was meer rigied en
gesistematiseer in hulle vokaliseringsproses. Uiteindelik was daar
groot verskille tussen die resultate van die twee families. Hierdie
verskillie het weer ‘n nuwe studieveld van die Massorete geword,
met spesifieke verwysing na Mishael ben Uzziel. Die Ben-Naftali
familie se grootste nalatenskap was die Kodeks Erfurtensis.
‘n
Derde sisteem word herken in die Kodeks Reuchlinianus wat ‘n
Tiberiaanse vokaliseringspatroon aandui, maar ‘n Palestynse
uitspraak reflekteer.
Deist
(1978: 69) identifiseer drie belangrike punte om na op te let.
Eerstens, daar is verskille in die konsonentale teks, alhoewel baie
beperk. Tweedens, punktuasie verskil, en derdens, die sisteem van
vokalisasie in die Ben-Naftali manuskripte is meer konsekwent as die
in die Ben-Asher manuskripte.
Die
vokalisering van die teks het sekere probleme opgelewer wat erkenning
regverdig. Ten eerste is die feit dat spelling en punktuasie van die
Massorete by ‘n latere stadium van die taal pas en nie by die tyd
waarin die teks ontstaan het nie. Dit is ook nie altyd duidelik
watter reels gevolg is met die punktuasie nie, en of die reels
regverdigbaar is nie. Daar is selfs sprake dat die reels geforseer
is. Daar bestaan ook vrae rondom die fonetiese waarde wat aan simbole
toegedig is. Party simbole blyk meer as een waarde te besit, terwyl
ander waardes meer as een simbool aan hom gekoppel blyk te he. Die
morfologie van die teks blyk verskeie tydperke te oorvleuel eerder as
om aan ‘n enkele tydperk gebonde te wees (ideaal die tyd waarin die
teks onstaan het). Dit is veral duidelik in die gebruik van
woordsuitgange.
In
konklusie is dit belangrik om te onthou dat die teks oor baie jare
saamgestel is en dat klinkklare duidelikheid nie bereikbaar is nie.
Ten spyte daarvan is die verskille baie min. Enige voorstelle en
teoriee wat volg sal egter altyd hipoteses bly en voorlopig van aard
wees.
2.5 Die
belangrikste Hebreeuse manuskripte
Vir
die doeleindes van hierdie bespreking sal ons onsself beperk tot die
geskrifte wat Deist in sy bespreking identifiseer (Deist, 1978:
74-83).
Die
Qumran Bybel Manuskripte: Daar is ‘n verskeidenheid geskrifte in
die Qumran omgewing naby die Dooie See gevind, bekend as die Qumran
geskrifte. Nog geskrifte is by Wadi Murabba gevind, nie ver van daar
nie. Hierdie geksrifte, wat almal van voor 150 nC dateer word hier
saam gegroepeer en die belangrikstes word bespreek.
Die
Rolle van Jesaja: Die Rolle van Jesaja is in die Dooie See Grotte
gevind in 1947. Dit dateer terug tot ongeveer 100 vC en is die oudste
bekende kopie van Jesaja. Voor hierdie ontdekking was die oudste
kopie van Jesaja te vind in die Kodeks Leningrad. Die Rolle van
Jesaja is 1100 jaar ouer as die Kodeks Leningrad, wat uitstekende
geleentheid bied om die transmissie van Bybelse teks oor eeue te
vergelyk. Benner (1999-) wys in sy ontleding van die teks duidelik
daarop dat daar feitlik geen noemenswaardige verskille in die tekste
bestaan nie, gegewe die verskil in ontstaanstye en die maniere waarop
tekste gereproduseer is.
Die
Habakkuk Kommentaar: Dit is ‘n vers op vers kommentaar oor die
eerste twee hoofstukke van Habakkuk alleenlik. Die geskrif dateer
terug tot ongeveer 50 vC. Die kommentaar in die geskrifte is gerig op
die tyd, omgewing, mense en situasies van die kommentator. Dit gee
dus waardevolle insig in die leier van die Qumran gemeenskap, eerder
as wat dit tekstuele waarde het (Bruce, 1958: 1-2).
Die
Tekste van Samuel: Die ontdekking van die tekste van Samuel het dit
duidelik gemaak dat die Septuagint noodwendig van Hebreeuse geskrifte
af gepen moes gewees het, aangesien die Qumran weergawes nader was
aan die Septuagint as aan die Masoretiese tekste. Tov (2000?: 1-15)
gee ‘n insiggewende uiteensetting hiervan waar hy die ooreenkomste
en verkille kategoriseer.
Die
Teks van Jeremia: Die teks van Jeremia in die Masoretiese tradisie is
heelwat langer as die van die Septuagint. Die Septuagint se korter
weergawe is in lyn met die teks van Jeremia wat in die die vierde
grot van die Dooie See gevind is. Rata (2008: 39-51) skryf ‘n
oorsig en kritiek oor die komposisie en transmissie van die teks van
Jeremia. Hy spreek die teorie aan dat die Vulgata nie op die
Masoretiese teks gebasseer was nie, maar op ‘n vroeere Hebreeuse
teks waaruit beide tekste ontstaan het, die Masoretiese sowel as die
Vulgata. Uiteindelik neem hy sterk standpunt in ten gunste van die
Vulgata oor die Masoretiese teks.
Ander
tekste: Fragmente van al die boeke van die Ou Testament is in die
omgewing van die Dooie See gevind, met uitsluitsel van Ester. Deist
(1978: 77) noem die volgende kommentare by name: Miga, Nahum en Ps.
37.
Die
Ben Asher Manuskripte: Hierdie manuskripte het tot stand gekom uit
die pen van die Ben Asher familie wat vroeer reeds genoem is.
Die
Kodeks Cairensis: Bevat die geskrifte van die sg. vroeere en latere
Profete. Die eindnotas dig die werk toe aan Moshe ben Asher. Dit se
ook dat die maunuskripte deur die kruisvaarders weggevoer is en later
aan die gemeenskap van Karaites van Kairo terugbesorg is, vandaar die
naam van die manuskrip. Kahle betwis die werk as ‘n onsuiwer of
nie-tiperende werk van Ben-Asher. Die belang van die dokument le
daarin dat dit die oudste bekende Hebreeuse manuskrip is wat die
algehele teks van die Nevi’im (Profete) van die Ou Testament bevat,
volgens Joodse tradisie en terminologie. Dit sluit Jesaja, Esegiel,
Jeremia en meeste van dei kleiner profete in, met die uitsondering
van Daniel. Ook Rigters, Joshua, Konings en Samuel word ingesluit en
gereken onder die vroeere profete (The Scribe on Saturday, 2007).
Die
Kodeks Aleppo: Hierdie dokument het oorspronklik die hele Ou
Testament beslaan, voor ‘n kwart daarvan vernietig is deur vuur in
die Arab-Israeli oorlog van 1948. Dit was ‘n baie spesiale teks wat
slegs op uitgesoekte geleenthede gebruik was en mag nooit
gefotograveer of gekopieer gewees het nie. Die punktuasie van die
teks word toegesskryf aan Aaron ben Moshe be Asher. Die teks is
Aleppo gepreseveer, vanwaar die naam van die teks. Daar bestaan wel
kontroversie oor die ‘outeurskap’ van Aaron ben Moshe ben Ahser
en die getuienis dui sterk daarop dat dit slegs ‘n kopie is en nie
‘n oorspronklike dokument van die geleerde nie. Die geskrif was nie
beskikbaar gestel vir die samestellers van dei Biblia Hebraica nie,
maar dit vorm wel die basis van die Jerusalem Edisie van die Ou
Testament. Een van die mees bekende manuskripte, wat ‘n nabye
vergelyking van die Kodeks Aleppo is, is die MS Leningrad, wat die
Bybel in sy geheel is. Geskryf in Egipte in 1008 deur Shmuel Ben
Ya’aqov, dit is tot vandag toe nog volledig bewaar. Aangesien die
vokalisering en punktuasie ooreenstem met die Kodeks Aleppo, het
skoliere begin om hierdie dokument te gebruik om die Kodeks Aleppo te
rekonstrueer (The Aleppo Codex, 2000?).
Die
Kodeks Leningradensis: Hierdie teks word ook toegeskryf aan Aaron ben
Moshe ben Asher en is omstreeks 1008/9 voltooi. Dit eindig in
Leningrad (hedendaags St. Petersburg) op waar dit behoue bewaar word
en vandaar die naam. Dit is die oudste en mees belangrike weergawe
van die algehele Ou Testament manuskrip in die Ben Asher tradisie wat
ons het. Weereens word die ‘outeurskap’ bevraagteken en herken
skoliere suiwer Ben Naftali tradisies in die teks. Hierdie teks is
gebruik as basis vir Kittel se derde uitgawe van die Biblia Hebraica.
Die boeke van Samuel, Konings, Kronieke en Esra-Nehemia vorm een
enkele boek in die manuskrip, soos hulle oorspronklik was. Die twaalf
kleiner profete maak ook een boek uit, aangesien hulle destyds almal
saam op een rol gekopieer was. Die Kodeks se belang le daarin dat
meeste moderne gedrukte uitgawes van die Hebreeuse Bybel hierdie teks
as basis gebruik. Die rede hievoor is omdat dit die oudste volledige
manuskrip is wat op die Masoretiese sisteem gekopieer is, volgens
aanduiding, onder die Ben Asher familie (Lundberg, 2000-)
Ben
Naftali Manuskripte: Hierdie was oorspronklik ‘n versameling van 17
manuskripte wat aan die middeleeuse gemeenskap van Erfurt behoort het
en word dan ook meer geredelik na verwys as die Erfurt Versameling.
Die kosbare versameling is weggesluit gehou tot aan die einde van die
17de eeu in die Erfurt Gemeenskaps Biblioteek, waarna dit in die
inventaris van die biblioteek van die ‘Evangelical Ministry in the
Augistinian Monastery’ opgeneem is. Van hier is dit vir bewarings
motiverings aan dei ‘Royal Library’ in Berlyn verkoop. Ten spyte
van die kulturele belang van die Erfurt Versameling, is daar min
onlangse navorsing op die manuskripte gedoen met nuwe wetenskaplike
metodiek. Tot op datum is daar nog geen poging aangewend om die
dokumente in hulle geheel te ondersoek, aan die hand van ander
arfaktes van die middeleeuse Joodse gemeenskap nie. Uiteraard is daar
dus ook nog geen kontekstuele analise onderneem nie. Die enkele
individuele studies wat wel onderneem is, dateer uit die 18de en 19de
eeu en fokus bykans eksklusief op die Hebreeuse Bybel manuskripte in
die versameling, met spesifieke verwysing na die interpretasies van
Bybel tekste, die filosofiese karaktertrekke van die Aramese
targumim, en die variante van die Masoretiese kommentare
(Landeshauptstadt Erfurt, 2000?).
‘n
Pseudo-Ben Naftali Manuskrip (Kodeks Reuchlinianus): Alhoewel
aanvanklik geglo is dat hierdie teks aan die Ben Naftali familie
behoort, het Diez Macho bo alle twyfel bewys dat dit nie so is nie en
dat die teks proto-Tiberiaans is. Die waarde van die teks le in
datering en verstaan van die simbole in vergelyking met ander
(Gibson, 1974: 92-93).
Die
Pietersburg Kodeks van die Profete: Die teks is in 1839 deur
Firkowitch in ‘n sinagoge ontdek. Dit dateer van die 10de eeu nC.
Ten tye van die ontdekking daarvan het dit die eerste lig gewerp op
die Babiloniese sisteem van vokalisering. Tog is die uitspraak van
die vokalisering Tibetaans. Gedeeltes van die teks is selfs in suiwer
Tibetaanse styl geskryf (Quartz Hill School of Theology, 2000?).
Die
Nash Papirus: Tot en met die ontdekking van die Qumran geskrifte was
hierdie dokument die oudste manuskrip tot beskikking vir Ou
Testamentiese tekskritiek. Dit is in 1902 (1903?) deur Dr. Walter
Llewellyn Nash aan die Cambridge Universiteitsbiblioteek gegee en is
waarskynlik ‘n liturgiese dokument uit die Makabese tydperk. Die
dokument, wat gedeeltelik beskadig is, bevat die 10 gebooie,
saamgestel uit beide Eks. 20 en Deut. 5, asook die “Luister!”
(Sema) van Deut. 6:4(-5). Die manuskrip was oorspronklik
geidentifiseer as leksikonies agv die posisionering van die dekaloog
teenoor die Sema gebed. Daar word selfs bespiegel dat dit deel vorm
van ‘n ‘phylactery’ wat in daaglikse gebed gebruik was. Dit is
van ‘n Egiptiese handelaar gekoop en kom na bewering uit Fayyum
(Outhwaite, 2000?).
Die
Geniza tekste van Kairo: Geniza, wat stoorkamers beteken, is waar
daar ongeveer 200 000 tekste, manuskripte en fragmente gevind is toe
die antieke Ben Esra Sinagoge in Fustat, Kairo, herbou is (Deist,
1978: 81). Hierdie inligting van Deist is nie 100% akkuraat nie. Die
‘ontdekking’ van die dokumente word eerder toegekryf aan die
naspeuring van Dr. Solomon Schechter, wat twee rare dokumente gewys
was en hulle oorsprong probeer navors het. Hierdie soektog het hom na
die genizah in Egipte gelei en was befonds deur St. John’s College
van Cambridge Universiteit. Meer spesifiek is ‘n geniza(h) ‘n
stoorkamer vir beskadigde dokumente. Die dokumente word so gestoor
tot hulle op ritualistiese wyse begrawe kan word. Die donker
stoorkamer en die droe weer in Egipte het saamgewerk om die dokumente
so lank bewaar te laat. Nog ‘n faktor wat tot die dokumente se
bewaring bygedra het, is die bygelowe van die omgewing wat teenspoed
voorspel het vir enigeen wat met die dokumente sou peuter. Skoliere
het van dwarsoor die wereld gestroom om hierdie skatte op te raap en
die versameling is vandag versprei oor ‘n verskeidenheid museums en
biblioteke. So besit die Leningrad Openbare Biblioteek dan die
Firkowitch en Antonin Versamelings. Verskeie ander vername biblioteke
het ook gedeeltes van die fonds opgekoop, asook ‘n aantal privaat
persone. Die fonds het Hebreeuse en Aramese tekste ingesluit, sowel
as Midrash, Mishna, Talmoediese en Liturgiese geskrifte, lyste,
briewe ens. Die eerste Hebreeuse manuskrip van Die Wysheid van Jesus
Sirach was ook in die stoorkamer gevind, waarvan daar tot op daardie
stadium slegs ‘n Griekse vertaling bestaan het. Die manuskripte wat
hier gevind was dateer terug na die 5de eeu nC en beslaan dus
belangrike inligting oor die pre-Tibetaanse Masoretiese teks. Dit
bevat ook belangrike inligting oor die Babiloniese teks tradisie en
die vokaliseringssisteem.
Die
dokumente dek ‘n verskeidenheid tale waarvan meestal Hebreeus,
Aramees en Arabies. Die teks is op vellum, papier, pepirus en lap
geksryf. Die ontedekking van die geskrifte het menige studie areas
gebaat: die ontwikkelings van die Hebreeuse grammatika; die
ontwikkeling van sinangoge lektionaria, vertalings en interpretasies
van die Hebreeuse Bybel; die literere geskiedenis van sektariese
werke soos die Damaskus dokument en Ben Sira; tekstuele en
eksegetiese studies van die Talmoed, Midrash, liturgiese en poetiese
literatuur, en die evolusie van die Joodse godsdienstige wette.
Verder het dit ook lig gewerp op plekke, persone, kontakte, tale en
vele meer. Kairo se sentrale ligging het dit ‘n ontmoetingsplek vir
menige kulture en invloede gemaak en die spore hiervan kan in die
gezinah versameling gevind word (The Friedberg Genizah Project
2000?).
Die
Firkowitch Versamelings: Die wereld se grootste versameling Ou
Testamentiese geskrifte kan in Leningrad Openbare Biblioteek
aangetref word wat, o.a., twee versamelings van die Russiese Karaiet
Abraham Firkowitch insluit. Firkowitch se tweede versameling alleen
beslaan 1528 dele van perkamente, 725 tekste op papirus en fragmente,
nog ongeveer 1200 ander fragmente.
Firkowitch
was ‘n Russiese Jood wat gepoog het om aan die Russiese regering te
bewys dat die Karaiete nie verbind was aan Rabbynse Judaisme nie. Hy
het die Karaiete se oorpsrong terug gewys na die tien stamme van die
Diaspora en gepoog om te bewys dat hulle geen aandeel gehad het in
die kruisiging van Jesus nie. Om hierdie bewyse te vind, het hy die
Nabye Ooste en Meditireense lande deurkruis opsoek na manuskripte. Hy
het manuskripte opgekoop in Konstantinopel, die Krim, Kaokasie,
Egipte, Sirie, Palestina en Jerusalem. Ongelukkig het hy homself ook
skuldig gemaak aan vervalsings. Sy versameling sluit tekste in van
die Talmoed, die Karaiete en die Samaritane van Nablus. Hierdie
versamelings is uiteindelik teen ‘n astronomiese prys aan die
biblioteek in Leningrad verkoop (Deis, 1978: 82).
Die
meeste van Firkowitch se werke kom van die genizah in Kairo. Hy het
op hierdie fonds afgekom voor die groot ontdekking daarvan deur die
Weste en baie dokumente weggedra voor enige iemand anders kans gehad
het om dit te besigtig. Dit is juis dokumente wat deur hom weggedra
is wat Dr. Schechter op die Kairo spoor gesit het (Hayman,
1993:149-150).
Die
Verlore Manuskripte: Daar is verskeie manuskripte waarvan ons kennis
dra agv hulle voorkoms in ander manuskripte, maar hulle het intussen
verlore geraak. Party van hierdie verlore manuskripte se name is
bekend, soos die Kodeks Severi, Hillel, Muga, Jerigo en Jerusalem
(Deist, 1978: 82-83).
-
Verskeie
gedrukte uitgawes van die Hebreeuse teks
Johann
Gutenberg het die eerste suksesvolle drukkerspers ontwerp.Wat sy
weergawe so suksesvol gemaak het was dat dit ‘n uniforme
letter-tipe gehad het en die ink was nie water-oplosbaar nie. Die
oudste volledige boek van hierdie drukkery wat nog bestaan is die
Gutenberg Bybel, wat ‘n Latynse Bybel is wat 1282 bladsye beslaan.
Die groot deurbraak wat die druk van boeke te berge gebring het, was
dat kopiee nie meer met die hand gereproduseer was nie, wat menselike
foute grootliks uitgeskakel het. Die bespreking fokus op boeke wat na
1500 dateer (Deist, 1978: 83-87).
Die
Bomberg Bybels: Daniel Bomberg het ‘n Hebreeuse Bybel gedruk in
1517 op aandrang van ‘n bekeerde Jood, Felix (wat ‘n eerste
onsuksesvolle poging geredigeer het). Hierdie Tweede Rabbynse Bybel
beslaan drie tekste: die Hebreeuse teks met ‘n uitgebreide massora;
‘n Aramese vertaling; en ‘n kommentaar deur vier rabbis. Dit is
eers met sy derde uitgawe van die Biblia Hebraica dat Kittel
weggedoen het met hierdie Bybel as sy fondasie teks (Deist, 1978:84).
Jacob ben Hayim het die tweede weergawe geredigeer. Dit is hierdie
tweede uitgawe van Bomberg wat op die Masoretiese teks geskoei was en
die standaard geword het vir daaropvolgende Bybels (Karp, 1991).
Die
Michaelis Edisie: J.H. Michaelis en C.D. Michaelis het gesamentlik ‘n
1699 teks, die Erfurtensis, geredigeer en in 1720 herdruk met
waardevolle tekskritiese verwysings (Deist, 1978:84). Die Michaelis
uitgawe was op Jablonski gebasseer met ‘n vergelyking van 19
uitgawes en 5 manuskripte van Erfurt. Hierdie uitgawe is herhaaldelik
herdruk dwarsdeur die 18de eeu (Toy & Jacobs, 1906).
Die
Kennicott Edisie: Hierdie uitgawe van 1780 is gebasseer op die 1705
edisie van Hooght en die Samaritaanse Pentateug in die Londonse
Poligloot. Dit bevat verwysings na 52 ander uitgawes met 16 kodises
van die Samaritaanse Pentateug vorm die kritiese apparatus
daarvan(Deist, 1978:84) . Die Kennicott Bybel is een van die
weelderigste Spaanse manuskripte wat bestaan. Dit is geheel en al
gevokaliseer met Masoretiese notas wat handgeskrewe is in Shepardi
skrif. In bokvel gebind, in boksformaat en geembosseer aan al ses
kante, is dit een van die mooiste Bybels in bewaring Daar is groot
sorg geneem met die kopiering (facsimilee) van hierdie Bybel
(Facsimile Editions (2000?).
Die
Ginsburg Edisie: Die British and Foreign Bible Society het C.D.
Gonsburg gevra om vir hulle ‘n Ou Testament saam te stel. Hy het
die Tweede Rabbynse Bybel as fondasie gebruik hiervoor. As kritiese
apparatus vir sy uitgawe het hy manuskripte en uitgawes, wat voor
1524 dateer, saamgestel. Die inleiding vir sy werk is ‘n dokument
van 1005 bladsye. Die eerste uitgawe van sy werk verskyn in 1908 en
die tweede in 1926 (Deist, 1978:84-85).
Kittel
se Biblia Hebraica: Die eerste twee uitgawes van Kittel se Biblia
Hebraica was gebasseer op die Bomberg Bybel, wat deur Ben Chayyim
geredigeer was. Met die derde uitgawe het hy egter toegang gekry tot
die Leningradensis dokumente en die Kodeks Aleppo, en dit as basis
gebruik. Met aansienlike finansiele ondersteuning vir die projek, was
die weg gebaan. In die inleiding tot sy werk verklaar hy dat die
uitgawe gebasseer is op die Leningradensis, verder teruggaan as die
Rabbynse Bybel na die Masoretiese teks, aangsien dit die Ben Asher
weergawe is. Hy het hom dus beywer tot ‘n suiwer teks waar slegs
opvallende foute gekorrigeer is. ‘n Krtiese Apparatus is in twee
kolomme ingevoeg met ‘n onderskeid tussen meer en minder belangrike
emandasies. Die volledige derde uitgawe was in 1937 gepubliseer
(Deist, 1978:85-86).
Die
Snaith Edisie: Hierdie uitgawe is weereens gekommandeer deur die
British and Foreign Bible Society en is saamgestel deur N.H. Snaith
uit die Ben Asher dokumente en die Shem-Tob Bybel. Geen kritiese
apparatus is ingevoeg nie (Deist, 1978:86).
Die
Biblia Hebraica Stuttgartensia: Hierdie is ‘n kleiner uitgawe van
Kittel se Biblia Hebraica. Dit poog om die Leningradensis akkuraat
weer te gee, sonder enige veranderinge, terwyl die massora apart
verskyn. Die kritiese apparatus is in sy geheel geredigeer. Die
voltooide uitgawe het in 1978 verskyn (Deist, 1978:86).
Die
Jerusalem Edisie: Onder die redaksie van M.H. Goshen-Gottstein is
daar sedert die 1960’s aan ‘n nuwe uitgawe van die Hebreeuse
Bybel gewerk. In samewerking met die Hebrew University Bible Project,
word hierdie Bybel opgestel uit die Codex Aleppo. Hierdie is ‘n
volwaardige uitgawe met ‘n uitgebreide Masoretiese Kritiese
Apparatus. Dit bevat ook ‘n redelik omvattende verwysing na ander
vertalings en uittreksels uit ander antieke geskrifte. Dit het
uiteindelik in 1975 verskyn(Deist, 1978:86-87).
3. Die
Aramese Getuienis tot die Ou Testament
3.1 Die
invloed van die Aramese taal
Die
meeste van die Aramese getuienis waaroor ons vandag beskik dateer
terug na die 7de en 8ste eeue nC, selfs so ver as die 16de. Tog kan
hulle oorsprong baie verder teruggevolg word. Teen die einde van die
8ste eeu vC was die Aramese mag reeds gebreek en het Assirie beheer
oorgeneem in die Nabye Ooste. Tog het die Aramese taal oorleef en die
voertaal van die omgewing geword, die lingua franca. Aramees was wyd
verstaan en gepraat van Assirie tot Egipte.
Aramees
was inderdaad die amptelike taal wat deur die Persiese administrasie
gebruik word. Esra 4:7 gee ‘n duidelike voorbeeld hiervan waar die
Persiese koning ‘n amptelike brief skryf aan Palestina. Die taal
wat hy gebruik om in te kommunikeer is Aramees. Hierdie amptelike
weergawe van Aramees, wat verskil van die gesproke dialekte, word in
die algemeen na verwys as Impieriese Aramees.
Met
die val van die Persiese Ryk het Grieks gaandeweg die lingua franca
geword en Aramees vervang. Tog het Aramees ‘n belangrike
kommunikasie medium gebly en dit is wyd gepraat. Hierdie algemeen
geproke Aramees word Middel Aramees genoem. Uit hierdie Aramees het
twee nuwe vorme van die taal ontwikkel, nl. Oos en Wes. Joodse
Aramees, soos gebesig in Palestina, toon duidelik die Oostelike
invloed. Hierdie diagram van Deist (1988: 118) sit die ontwikkeling
van die taal duidelik uiteen:
Voeg
die diagram op p 118 in.
Daar
is ook enkele getuienisse wat dui op ‘n tipe meertaligheid waar die
skrywers klaarblyklik ‘n vorm van literere Aramees magtig was,
sowel as ‘n lokale dialek. Hierdie tipe tweetaligheid word
diglossia genoem (Deist, 1988: 117-118).
3.2 Verskeie
Aramese vertalings van die Ou Testament
Die
invloed van die Aramese kultuur op die Ou Testament kan gesien word
by die in gebruikneming van die Aramese karakters, eerder as die
Kanaanities-Hebreeuse alfabet. Uiteindelik is hierdie Assiriese
letters ook as heilig beskou. Aangesien Aramees die voertaal geword
het, en die gemeentes nie meer die Hebreeuse teks verstaan het nie,
was dat nodig dat daar met ‘n oplossing vorendag gekom moes word.
Hierdie oplossing is gevind in amptelike vertalers. Die vertalers het
of die diens waargeneem, of geassisteer. Hierdie vertaler was ‘n
‘metargumen’ genoem en die vertaling self was ‘n ‘targum’
genoem.
Die
intensie met ‘n targum was nie ‘n woordelikse vertaling nie, maar
eerder ‘n interpretasie van die teks, soos verstaan deur die
vertaler. Sulke verklarende vertalings het verkillende vorme
aangeneem afhangend van die tipe teks en die doelstelling van die
vertaling. So was daar vertalings wat gemik was op kultuur of
tradisie (halakhah), die letterlike betekenis (peshat), die soeke na
antwoorde op godsdienstige kwelpunte (midrash), en die uiteensetting
van rites (haggadah). Die implikasie hiervan was dat vertalers nie
elke keer die teks dieselfde geinterpreteer het, of vertaal het nie,
maar nuwe betekenisse daaraan kon heg bepalend deur die verlangde
uitkoms.
Met
verloop van tyd is hierdie Aramese vertalings neergepen. Aangesien
elke sinagoge sy eie vertaler gehad het, het die tekste drasties van
mekaar verskil. Dit was wel verbied om ‘n Aramese teks te lees
sonder die gepaardgaande Hebreeuse teks, wat gesorg het dat die
Hebreeuse teks die outoritere teks gebly het. Ten spyte daarvan dat
hierdie tekste oenskynlik lukraak ontstaan het, sonder oorhoofse
beheer, kan daar twee duidelike ontwikkelingslyne onderskei word in
Palestina en Babilonie. Daar word dan ook verwys na die nie-amptelike
weergawes uit Palestina, terwyl die Babiloniese vertalings as die
amptelikes beskryf word. In der waarheid is die vertalings uit
Palestina geinkorporeer by die Babiloniese vertalings en is hierdie
onderskeid dus nie heeltemal regverdig nie. Die redigering van tekste
het uiteindelik tot twee amptelike weergawes gelei; die Targum
Onkelos, wat die wet beslaan het, en die Targum Jonatan, wat die
profete beslaan het. Die formalisering van die amptelike targums het
nie weggedoen met die outoritere Hebreeuse vertalings nie.
Deist
(1988: 120-121) lys ‘n aantal opmerkings oor die targums wat
belangrik is om van kennis te neem:
-
Die
vertalings mag van gedoen gewees het van redelik antieke tekste;
-
Die
vertalings gee insig in die sinagogiese verstaan van die Hebreeuse
teks;
-
Verskillende
betekenisse van ‘n teks kan uit die vertalings geidentifiseer
word, wat insluit, betekenis sowel as verskuilde betekenis;
-
Die
bestaan van amptelik sowel as nie-amptelike vertalings maak dit
moontlik om insig te kry in die mate van beheer wat toegepas was in
die vertalings;
-
‘n
Studie van die targums laat ons insig toe in die ontwikkelingslyn
van die verstaan van die Hebreeuse teks;
-
Terselfdertyd
moet gewaak word teen aannames aangesien hierdie ontwikkelingslyn
oor baie eeue strek en dis nie altyd moontlik om tye aan bewegings
vas te maak nie;
-
Aangesien
die talmoed en die targums uit dieselfde Joodse sirkels ontspring,
sal daar oorvleueling wees in die twee kampe. Daar moet gewaak word
om aannames te maak oor watter een die ander beinvloed het;
-
Die
lees van veskillende targums sal aan die lig bring dat daar populere
en amptelike vertalings bestaan het. Dis moeilik om te bepaal watter
een die ander beinvloed het met die redigeringproses;
-
Targums
kan ons help om die tendense van die interpretasie van Hebreeuse
tekste te verstaan, eerder as dat dit insig gee in die rekonstruksie
van Hebreeuse tekste.
3.3 Verskeie
Targums
‘n
Studie van die verskillende targums moet noodwendig twee groepe
onderskei, nl die amptelike targums uit Babilonie en die
nie-amptelike targums uit Palestina.
Die
Pentateug Targums
Targum
Neofiti I: Hierdie nie-amptelike targum kom uit Palestina. Die
naskrif dateer die targum as 1504. Tog dui die inhoud daarop dat die
manuskrip veel ouer moet wees, afgelei uit die voorkoms van
geografiese name, selfs so oud as die 2de eeu nC. In hierdie
manuskrip het ons ‘n volledige Palestynse targum van die Pentateug.
Die
Fragmentiese Targum: Hierdie is ook ‘n nie-amptelike Palestynse
targum. Dit staan ook bekend as die Targum Jerusalem II en die Targum
Yerushalmi 2. Dit bestaan uit Aramese redisies van geselekteerde
tekste uit die Pentateug wat volledig oorgedra is.
Fragmente
uit die Geniza Targums: In die geniza in Kairo is ook fragmente van
ses manuskripte van Palestynse targums gevind. Aangesien die ses
manuskripte nie op dieselfde oorsprong dui nie, dien dit as getuienis
van meer as een Palestynse weergawe.
Die
Targum Pseudo-Jonatan: Die targum dra die afkorting TJ wat
verkeerdelik daartoe gelei het dat dit aan Jonatan toegedig is.
Eintlik dui die afkorting op Targum Yerushalmi en word dus bekend as
Targum Pseudo-Jonatan. Die targum bestaan uit ‘n vermenging van
relatief nuwe sowel as relatief antieke tradisies, moontlik selfs
pre-Christelike tradisies. Geleerdes kan nie ooreenstem of dit
Onkelos teks is waarby Palestynse werke bygevoeg is, en of dit ‘n
Palestynse werk is wat later geredigeer is met ‘n Onkelos aansalg
nie.
Die
amptelike targum van die Pentateug; Targum Onkelos: Die targum word
toegedig aan Rabbi Hiyya bar Abba. Tog blyk dit asof dit eerder
vertaal is deur Aquila. Deur dit aan Rabbi Hiyya bar Abba toe te dig
verkry die targum meer legitieme status, soortgelyk aan die Pentateug
wat aan Moses toegeskryf word. Die targum het sy oorsprong in
Palestina, waar is in Babilonie verwerk en geredigeer. Die vertaling
word meer letterlik genoem aangesien dit nader aan die Masoretiese
teks bly as die Palestynse ewekniee. Hierdie meer letterlike
verklaring is in oorweging met ander targums en nie die Masoretiese
teks nie.
Die
Targums van die Profete
Die
amptelike Targum Jonatan: Die enigste volledige teks van die Profete
wat oorleef het is die Targum Jonatan. Volgens die Babiloniese
Talmoed het Rabbi Hiyya bar Abba na hierdie targum verwys en gese dat
Jonatan ben Uzziel dit saamgestel het uit die monde van Hagga,
Sagaria en Maleagi. Weereens moet hierdie eerder gesien word as ‘n
stelling rakende outoriteit, eerder as outeurskap. Die targum het sy
oorsprong vermoedelik in Palestina en is geredigeer in Babilonie.
Volgens aanduidings is dit reeds teen 400 nC voltooi gewees, met
verwysings na selfs ouer tradisies in die teks self.
Die
nie-amptelike Palstynse targums van die Profete: Daar is verwysings
na Palestynse targums tot die Profete in middeleeuse kommentare en
woordeboeke, maar ons het nie ‘n enkele van hierdie targums wat
behoue gebly het nie.
Die
Targums van die Geskrifte: Die Geskrifte het geen liturgiese waarde
geniet in die sinagoge tradisies, waar slegs uit die Wet en die
Profete voorgelees is nie. Die geksrifte se waarde was eerder op
toepassing van bv feeste. Om hierdie rede is dieselfde sorg nie met
die targums tot die Geskrifte geneem as met die ander tot die
Pentateug en die Profete nie. Daar was geen poging aangewend om ‘n
amptelike targum tot die Geskrifte daar te stel nie.
3.4 Die
kenmerke van die targum rendisies
Deist
(1988: 126-133) identifiseer verskeie redes vir die byvoegings,
weglatings en alterasies van die teks in die vertalings van die
targums. Hy hou voor dat as mens die redes hiervoor verstaan, is dit
makliker om hierdie gevalle in die teks op te merk en waardering te
he vir die eksegetiese prosesse wat gevolg is.
-
Soms
is byvoegings gemaak tot die teks om ‘n uitdrukking meer akkuraat
te verklaar;
-
In
baie gevalle is figuurlike uitdrukkings vertaal na hulle letterlike
betekenisse;
-
Retoriese
vrae is in baie gevalle verander na positiewe of negatiewe
stellings;
-
Hiperbole
is versag om hulle eintlike betekenis weer te gee;
-
Die
targums gebruik soms verskillende woorde waar die oorspronklike teks
dieselfde woord herhaal. Hierdie blyk vir stilistiese redes te wees;
-
Daar
was ook heelwat meer omvattende teksveranderinge teweeg gebring.
Daar is verskeie redes waarom dit gedoen is. Soms sodat die
(‘sense’) gevoel van die teks weergegee kon word. Soms is die
teks selfs in die kompleet teenoorgestelde betekenis vertaal. Dit is
verder ook gedoen om teks te vermy wat godslasterlik kon voorkom.
Nog ‘n rede hiervoor was om die Messiaanse verwagting lewend te
hou. Dan is teks ook baie verleng met invoegings om handelinge en
optredes te verklaar. ‘n Verdere rede waarom teks bygevoeg is, is
vir onderwysingsdoeleindes, waar ‘n morele of etiese les uit die
teks te put is. Op dieselfde manier is daar dan ook gepoog om met
weersprekings in die teks weg te doen en om disrespek teenoor die
vorige geslagte die nekslag toe te dien. Vir hierdie selfde redes is
sekere gedeeltes van die targum nooit in die byeenkomste voorgelees
nie en ander is wel in Hebreeus gelees, maar dan is dit nie vertaal
na Aramees nie. Negatiewe insidente in die karakters van die teks se
lewens is verander om positief te lees.
Deist
(1988: 133-135) wys ook daarop dat daar versigtig te werk gegaan moet
word met die retrospektiewe lees van die targums. Daar moet in
gedagte gehou word dat die motivering vir die targums liturgies van
aard was. Verder is daar ook verskillende vertalingstegnieke gebruik
vir verskillende targums. Dan is daar ook nog die kwessie dat die
targums die Hebreeuse teks geinterpreteer het volgens spesifieke
eksegetiese tradisies en metodes en vir spesifieke omstandighede.
Aangesien die targums ‘n interpretatiewe karakter het, le hulle
waarde eerder daarin om tradisies van interpretasie uit hulle te put.
Sulke tradisies kan ons help om die verskillende
interpretings-gemeenskappe en hulle tendense te rekonstrueer. Dit kan
ons verder help met Ou Testamentiese eksegese, sodat ons insig kan
kry in die tegnieke wat gebruik is om tekste te verleng of te
verkort. ‘n Verdere bate wat ons uit die targums kan put is in die
verstaan van Nuwe Testamentiese aanhalings van Ou Testamentiese teks.
Wanneer ons die woord kanon bedink, gaan dit oor die aanvaarbaarheid
van sekere boeke, terwyl die woord in die targums ook ‘n
waardestelsel aan boeke gekoppel het waarvolgens ‘n boek status
gehad het. Ons kan dus nuwe betekenis koppel aan die woord kanon.
Die
volgende aanhaling van Deist (1988: 134-135) som die waarde van die
targums vir ons vandag baie goed op:
“If
one thinks of the fact that these texts were prepared for a specific
time,within a specific theological tradition(s), for specific
audiences and with specific (educational) aims in mind one has to
admit that they create new systems of meaning. Furthermore, if the
targums leave out some protions of text (in comparison with the
Hebrew text), add portions of texts, change the wording of some texts
even into its opposite, create their own geography through the
replacing of ancient by contemporary place names, they constitute new
texts, texts with their own symbolic universe within which the
meanings of the sentences and expressions of the new text refer. If
we start studying these texts as texts in their own right, we will
come to know more of the world in which they originated and for which
they were created.
Die
insig wat hieruit gewen kan word, sal ons meer leer oor die studie
van herinterpretasie, selfs ons eie herinterpretasie van die Bybel,
sodat ons dalk ons eie objeltiwiteit ook in ‘n nuwe lig sal beskou.
4. Die
Griekse en Latynse Getuienisse tot die Ou Testament
Onder
Alexander die Grote is daar begin met ‘n hellinisasie van die
verowerdie wereld. Dit het beteken dat Griekse gebruike, kultuur,
wette, taal ens die tradisies en kulture van die verowerde nasies
geinfiltreer en oorgeneem het. Alexandrie in Egipte het een van die
hoofsentra van Griekse onderrig geword buite Griekeland en Macedonie.
As sulks was daar geweldige druk om te helliniseer op hierdie
gemeenskap.
-
Die
Septuagint
Dit
was in Alexandrie dat die eerste pogings aangewend was om die
Wette/Torah in Grieks te vertaal. Net soos met die Aramese vertalings
het daar ‘n behoefte aan ontstaan toe die gemeentes nie meer die
Aramees (of Hebreeus) kon verstaan nie, maar slegs Grieks, soos die
voertaal van die omgewing was. Dit was in antwoord hierop dat die
Septuaginta vertaal is. Filo se hiperboliese vertellings rondom 70
geleerdes wat die vertaling in 70 dae gedoen het, het aanleiding
gegee tot die naam. Hierdie Griekse vertaling van die Wet was reeds
teen die 3de eeu vC voltooi en in gebruik. Die wye aanvaarding
daarvan het daartoe gelei dat daar aanvaar was dat Griekse vertalings
toelaatbaar was. Hierdie eerste vertalings na Grieks wat as die Ou
Grieks bekend staan, is te onderskei van latere gedrukte weergawes.
Dit is eers 500 jaar later dat Origen se Hexapla verskyn (Deist,
1988: 138-139).
Ons
kan nie Filo se weergawe van die oorsprong van die Ou Grieks as
finale woord aanvaar nie en het nodig om dit van naderby te
ondersoek. Daar is geen klinkklare bewyse hiervoor nie, maar dit wil
voorkom asof dit nie op die Masorete teks gebasseer is nie, maar
moontlik selfs die Masosrete teks vooruit dateer.
Om
by die moderne Septuagint uit te kom word twee metodes van redigering
gevolg. In die eerste word ‘n volledige manuskrip gedruk en dan
word alternatiewe teks in ‘n kritiese apparatus voorgestel. Die
tweede is om ‘n eklektiese teks te druk met kritiese apparatusse
bygewerk. Die Kodeks Vatikanus het die eerste probeer en die probleem
ervaar dat dieselfde standaard nie dwarsdeur volhoubaar was nie. Die
Gottingen tradisies het die tweede metode gevolg. Hiervolgens is al
die beskikbare getuienis gebruik om ‘n Ou Griekse vertaling daar te
stel. Dit het vergelyking van tekste reeds mootlik gemaak in die
samestelling van die teks. Tog beinvloed die teorie waarop die projek
gebasseer is die uitkomste hier. Kom alle Griekse tekste van een
proto-teks af, of is hulle die resultaat van multi-tekste? Die teorie
waaraan die hipotese gekoppel word sal die resultate van die
ondersoek noodwendig beinvloed. Hoe ‘n mens ook al die Ou Grieks en
ander teks-tradisies rekonstrueer, die gevolgtrekking is dat die Ou
Grieks ‘n samestelling is van ‘n verskeidenheid tekste en
vertalings, met ‘n lang lys redigeerders, oor ‘n lang tydeperk.
Dit sou dus ‘n fout wees om vanuit die Ou Grieks ‘n enkele
Hebreeuse proto-teks saam te stel van die Ou Testament. Die Ou Grieks
vergestalt ‘n verskeidenheid Hebreeuse tekste met ‘n
verskeidenheid vertalings- en verklarings-tradisies (Deist, 1988:
150-153).
Verskeie
mense het met ‘n verskeidenheid teoriee vorendag gekom om die
oorsprong van die Ou Grieks te verklaar:
Paul
de Lagarde: Lagarde se hipotese hou dat alle nie-Griekse vertalings
van die Ou Testament tot stand gekom het na die vaslegging van die
Masorete teks en dat slegs die Septuagint ‘n pre-Masorete teks kon
reflekteer.’n Rekonstruering van dei oorspronklike Ou Grieks terug
na Hebreeus sou dus ‘n pre-Masosete Hebreeuse teks oplewer. Die
geniza ontdekkings in Egipte het hierdie teorie grootliks ‘n
nekslag toegedien. Om ‘n Proto-Septuagint daar te stel sou meer
ingewikkeld wees as ‘n eenvoudige terugvertaling.
Paul
Kahle: Kahle gebruik die transmissie van dei targums as basis vir sy
teorie. Hy reken dat die brief aan Aristeas as bewys dien dat ‘n
gestandardiseerde Griekse teks gepropageer was en dat hierdie teks
teen 100 nC reeds in gebruik was. Nuwe Testamentiese skrywers het nie
hierdie teks tot hulle beskikking gehad nie, terwyl die kerkvaders
dit reeds amptelike status gegee het. Kahle maak dan onderskeid
tussen amptelike en vulgere vertalings. Die probleem is dat daar nie
bewyse bestaan van die amptelike aanvaarding van die Septuagint nie.
Die benaming van enige nie-amptelike teks as vulger is ook ‘n
tragiese een met negatiewe konnotasies. Meer resente navorsing het
ook getoon dat Kahle se datering te kort skiet.
Dominique
Barthelemy: Barthelemy hou dat die teks van die Septuagint sy
oorsprong het in ‘n samestelling van die Kaige tradisies en die
geskrifte van die vroee kerkvaders, of te wel die Christene in
Antiochie en die Palestyns-Joodse sirkel. Die werk is deurslaggewend
omdat dit reeds ‘n oorsprong van meer as een teks aanvaar.
Ongelukkig koppel hy dit aan geloofstradisies, eerder as suiwer
tekstradisies.
Frank
Moore Cross en die Harvard Skool: Die teorie behels ‘n redelik
gekompliseerde stelsel van hersienings, terwyl dit steeds vashou aan
Lagade se toerie van ‘n Proto-teks. Die probleem is dat hierdie
siening so rigied is dat dit nie ruimte laat vir nuwe kennis nie,
maar nuutverworwe kennis eerder verwring om by die bestaande teorie
in te pas. So bestaan daar nie voldoende bewyse om te aanvaar dat die
Ou Grieks van ‘n Egipties-Hebreeuse teks sy oorsprong het nie.
Qumran geskrifte toon geen tekens van Egiptiese invloede nie. Die
verskille tussen Palestynse en Egiptiese geskrifte is ook te vaag om
duidelike onderskeid te regverdig. Uiteindelik lyk dit dan asof die
teorie poog om die data te manipuleer.
Die
Multi-Teks Teorie: Hierdie teorie is ‘n vermenging van vorige
modelle, maar ook nuut aangesien dit toelaat dat elke teks tradisie
sy eie momentum en ontwikkeling geniet het. Hiervolgens kon tekste
ontstaan het sonder die invloede van ander tekste ook, terwyl dit
steeds ruimte toelaat vir tekste om wel ‘n wisselwerking op mekaar
te gahd het.
‘n
Opsomming van die verskillende teoriee rondom die Septuagint: Die Ou
Grieks het ‘n verskeidenheid vertalings tipes getoon, wat gewissel
het van konserwatief na parafraserings. Dit wil soms lyk asof meer
as een vertaler aan ‘n enkele boek gewerk het, terwyl dit op ander
tye weer lyk asof dieselfde vertaler aan meer as een boek gewerk het.
Dit is dus nie eers duidelik dat die hele vertaling op een lokale
plek plaasgevind het nie (Deist, 1988: 153-163).
-
Origen
se Hexapla
Die
kerk het die Ou Griekse weergawe as kanonosies aanvaar en dit was dus
‘n amptelike rendisie, tog was dit duidelik dat hierdie teks
afgewyk het van die Hebreeus wat in die Sinagoges gebruik was. Origen
het besluit om hierdie probleem aan te spreek deur ‘n teks daar te
stel wat nie net die Hebreeuse teks beslaan het nie, maar ook
verskeie Griekse weergawes, in ses kolomme, om dit makliker te maak
om variasies in die teks te herken en te vergelyk. Die idees was dat
dit die verskille sou verklaar.
Origen
het in Aleksandrie begin om verskillende Griekse tekste bymekaar te
maak en het sy taak in Sesarea in Samaria voltooi. Die enorme teks
waarmee hy vorendag gekom het, het uiteindelik ses kolomme beslaan,
vanwaar die naam Hexapla (sesvoudig) vandaan kom. Die kolomme het as
sulks daar uitgesien:
Hebreeuse
Teks
|
Hebreeuse
teks in Grieks getranskribeer
|
Aquila
se Griekse vertaling
|
Symmachus
se Griekse vertaling
|
Griekse
vertaling van die Ou Grieks (Septuagint)
|
Theodotion
se Griekse vertaling
|
Origen
het ook ‘n waardeuitspraak gemaak in sy rangskikking van die
kolomme. Hoe verder links die kolom gele het, hoe nader was dit aan
die amptelike Hebreeuse teks.
Die
Hebreeuse teks van die eerste kolom: Origen het sy teks die Hebraica
Veritas genoem. Die oorspronklike Hexapla is vernietig tydens die
Arabiese invalle en slegs ‘n fragment van hierdie teks het behoue
gebly. Dit maak dit dus bykans onmoontlik om met enige sekerheid te
se watter teks tradisie hier gebruik is.
Die
tweede kolom se Hebreeuse teks in Grieks getranskribeer: Hierdie
kolom bevat die Hebreeuse teks in die Griekse alfabet getranskribeer.
Die afleiding is dat hierdie kolom ingevoeg is om ‘n tipe
vokalisering aan die ongevokaliseerde Hebreeuse teks te verleen. As
sulks word dit algemeen aanvaad dat hierdie transkripsie vir ons
insig gee in die Samaritaanse uitspraak van Hebreeus in Origen se
tyd.
Die
derde kolom met Aquila se Griekse vertaling: Volgens Joodse tradisie
was Aquila ‘n student van Rabbi Akiba. Aquila se Griekse vertaling
was so getrou aan die Hebreeuse teks dat hy die grammatika van die
Griekse teks op verskeie plekke verHebreeus het. Dit was eers met die
Bisantynse era, toe Jode weer Hebreeus leer praat het, dat Aquila se
teks in onbruik geval het. Slegs fragmente van die teks bestaan
vandag nog.
Die
vierde kolom met Symmachus se Griekse vertaling: Symmachus se
vertaling is nie ‘n redigering van ‘n bestaande teks nie, maar ‘n
nuwe teks, alhoewel die invloed van ander tekste wel daarin te
bespeur is, o.a. die werk van Aquila. Symmachus se weergawe is in die
Griekse idioom geskryf en nie deurspek van Hebreeuse grammatikale
invloede nie. Dit lyk asof Symmachus die Ou Grieks en Theodotion se
weergawe ook onder oe gehad het. Op plekke verskil dit soveel van
Aquila se weergawe dat die afleiding selfs gemaak kan word dat hy van
‘n ander Hebreeuse teks af gewerk het.
Die
Septuagint (Ou Grieks) in die vyfde kolom: Die doelstelling van
Origen het rondom hierdie teks gegaan aangesien dit die teks was wat
in algemene gebruik was in daardie era. Hy het dan juis die Hexapla
saamgestel om die kontroversie tussen die Grieks en die Hebreeus te
verklaar. Die manuskripte wat hy gebruik het om die Hebraica Veritas
saam te stel was deur beide die Kerk en die Joodse gemeenskappe in
gebruik. Origen het die Joodse kopiee van die Ou Grieks saam met die
Hebreeus gebruik om die vyfde kolom te redigeer volgens die
Aleksandrynse redigeringstelsel. Hierdie model was van Aristarchus
oorgeneem en het bestaan uit ‘n aantal tekens wat in die teks
ingevoeg is. Hierdie werk was van hoogstaande skolastiese waarde.
Slegs fragmente bestaan vandag nog. Tog is daar verskeie kopiee van
die werk gemaak wat, al is dit nie simbool vir simbool gekopieer nie,
tog baie insig lewer in die proses en die teks, tot so ‘n mate dat
ons vandag die vyfde kolom kan herkonstrueer. Die teks is ‘n
refleksie van ‘n Hebreeuse tradisie wat van voor Tannaim en
Amoriam, wat ‘n enkele Hebreeuse teks begin normaliseer het,
dateer. Dit is dan ook waar die balng van die vyfde kolom vir ons le.
Theodotion
se Griekse vertaling in die sesde kolom: Daar bestaan baie
kontroversie rondom hierdie teks, maar uiteindelik blyk dit dat die
teks vroee weergawe van die Kaige teks is. Kaige is ‘n vertaling
van die Hebreeus in ‘n Griekse vorm. Theodotion se werk dateer tot
op die oorsprong van die Christelike era. Moderne navorsing toon dat
die Kaige weergawe ‘n poging is om die Ou Grieks nader te bring aan
die oorspronklike Hebreeus. Dit beteken dat die werk se waarde daarin
le dat dit vir ons help om die Hebreeuse teks te rekonstrueer wat die
Masorete teks vooruitdateer met ongeveer twee eeue. Die Theodotion
weergawe was baie populer onder vroee Christene. Dit is onseker of
hierdie weergawe die volledige Ou Testament beslaan het.
Ander
vertalings in die Hexapla: Daar is min kennis rondom hierdie
vertalings, maar ons weet wel dat Origen wel van ander vertalings
gebruik gemaak het in die Hexapla. Dit is vervelg in die kolomme
(Deist, 1988: 139-148).
-
Ander
Griekse vertalings van die Ou Testament
Die
Lucian uitgawe: Lucian het ‘n redaktiese werk daargestel waarin
twee lae onderskei kan word. Hy het ‘n basis teks gebruik waaraan
hy Hellenistiese styl gekoppel het. Hy het dus nie eenvoudig ‘n
Griekse teks by die Hebreeus aangepas nie, maar die teks geredigeer
aan die hand van ‘n stel reels.
Hesychius:
Ons weet slegs dat hierdie teks gesag gedra het aangesien dit deur
Jerome genoem word. Dit het waarskynlik in Egipte ontspring (Deist,
1988: 149).
-
Griekse
vertalings as Getuienis tot die Ou Testament
Hoe
kan Griekse tekste bydra tot Ou Testamentiese tekskritiek? In die
eerste plek kan dit bydraende insig gee tot die interpretasie
tradisies en rdaksionele prosedures . Wanneer die Septuagint
noukeurig bestudeer word is dit duidelik dat die idee van
verskillende lae in die teks nie vergesog is nie. Kriteria kan bedink
word wat beter en meer betroubare resultate van kritiese analise tot
gevolg sal he.
In
die tweede plek kan dit insig gee in klassieke tekskritiek metodiek.
E. Tov het waardevolle riglyne vir retroversie daargestel:
-
Bepaal
die tipe vertaling;
-
Die
teks-kondisies moet bepaal word, bv. wat is die aard van die
afwykings, ens.;
-
Bepaal
of die afwyking die gevolg is van vokalisasie of punktuasie;
-
Tref
onderskeid tussen die gebruik van inhoudswoorde en grammatikale
woorde;
-
Kom
die reels na vir die hantering van inhoudswoorde.
(Deist,
1988: 163-171)
Ten
spyte daarvan dat ons nie die presiese datum of plek van oorsprong
van die Ou Grieks ken nie, bly dit tog ‘n belangrike getuienis tot
die Ou Testament. As ons met die Griekse tekste werk, in erkenning
van die Hebreeuse tekste, is ons in staat om die relatiewe
geskiedenis van die Masorete teks te verklaar. Dit stel ons ook in ‘n
beperkte mate in staat om selfs pre-Masorete teks en tradisies te
rekonstrueer. Verder stel dit ons bekend aan ‘n aantal
pre-Masoerete eksegetiese tradisies. “The fact that the Old Greek
often reflects a Hebrew Vorlage that differed substantially from the
present Massoretic text, the fact that the Old Greek sometimes
reflectss a text on which redactional work had still been done in the
“Massoretic” tradition, the fact that the Greek versions contain
not only more canonical books than the Massoretic Bible, but also
texts that are now longer and then shorter than the present
Massoretic text, present problems of a theological nature with
regards to concepts of canon, inspiration and uathority.” (Deist,
1988: 171-172).
-
Die
Latynse vertalings van die Ou Testament met spesifieke verwysing na
die oorsprong van Jerome se Vulgaat
Die
Ou Latyn: Tot in Rome het Grieks die amptelike spreektaal geword tot
met die derde eeu nC. toe Latyn weer gedomineer het. In die die
Suidelike Gaul en in Noord Afrika het Latyn egter altyd gedomineer en
die eerste Latynse Bybelse tekste kom dan ook uit hierdie geweste.
Ook hier het die vertaling van die Bybel na Latyn toe uitsprei uit
die behoefte van die hoorders en lesers om die teks te verstaan. Die
Ou Latyn weergawe was uit die Septuagint vertaal en daar is na die
vertaling verwys as die Septuagint in Laynse drag. Die Ou Latyn is ‘n
belangrike getuienis aangesien dit terugdateer na die tydperk voor
die resensies van die Septuagint. Die gereelde vraag met die
totstandkoming van menige gegewe teks is ook weer van toepassing
hier. Is die teks saamgestel uit een enkele bron, of was daar
meervuldige tekste gebruik om die teks saam te stel? Stellings deur
die kerkvaders gemaak dui op die gebruik van meer tekste (Wurthwein,
1979: 87-88). Wat ookal die oorsprong was, ons kan vandag onderskei
tussen ‘n Afrika teks en ‘n Europese teks. Dit wil daarop dui dat
die term Ou Latyn eerder op ‘n kolleksie van toepassing is, as op
‘n gegewe teks. Die Ou Latyn bestaan nie meer in sy geheel nie en
ons is nou afhanklik fragmente, liturgiese boeke, patristiese
aanhalings in kommentare, preke, briewe, ens. vir inligting oor die
Ou Latyn. Wurthwein (1979: 88-90) lys ‘n aantal bronne waar meer
inligting van te kry is.
Die
Vulgaat: Die teks van die Bybel was in verskeie vorme beskikbaar vir
die Latynse kerk. Daar was ‘n indringende behoefte aan ‘n
uniforme en betroubare teks wat gebruik kon word vir teologiese
kwelpunte en liturgiese gebruik. Om hierdie behoefte aan te spreek
het Pous Damasus 1 (366-384) vir Jerome genader om ‘n Latynse teks
daar te stel. Jerome was ‘n gesaghebbende taalkundige op die gebied
van Latyn, Hebreeus en Grieks wat homself aan teologiese studie gewy
het. Dit het hom dus ‘n ideale kandidaat gemaak vir die taak. Hy
het die taak in Rome begin in 382 nC en voortgesit in Betlehem vanaf
386 nC. Die vertaling is in fases gedoen:
-
Die
Psalterium Romanum was ‘n eerste vertaling van die Psalms;
-
Die
Psalterium Gallicanum was ‘n hersiening van die eerste vertaling
van die Psalms;
-
Die
grootste sukses le egter in die derde fase vir Jerome. Dit was toe
hy die Ou Testament vanuit Hebreeus na Latyn vertaal het tydens die
jare 390 tot 405 nC. Om dit te vermag het Jerome die Griekse
Septuagint eenkant gestoot om op die Hebreeuse teks te konsentreer,
wat slegs hy geken het in die hele kerk. Dit was hierdie keuse wat
hy uitgeoefen het wat veroorsaak het dat sy teks so lank geneem het
om amptelike erkenning te kry. Augustyn het gevrees dat dit
tweespalt sou bring tussen die Griekssprekende en Latynssprekende
gemeentes. Vir Augustyn was die Septuagint geinspireer en Jerome se
ontkenning daarvan het teen die grein gegaan. Tog was Jerome
genoodsaak om die Griekse bronne te raadpleeg in sy vertalings en hy
het swaar geleun op die Hexapla. Hy het streng by tradisionele
riglyne gehou en die werke wat hy geraadpleeg het is duidelik
waarneembaar in sy vertaling. Hy het selfs sover gegaan as om sekere
werke volgens Christelike inslag te herinterpreteer.
Jerome
se vertaling het mettertyd veld gewen en sedert die 16de eeu het dit
bekend begin word as die Vulgatum. Teen die 7de eeu was dit reeds op
gelykstaande voet met die Ou Latyn.Die Raad van Trent het hierdie
vertaling op 8 April 1546 vernoem tot die amptelike vertaling van die
Rooms Katolieke Kerk. Dit het genoodsaak dat daar ‘n amptelike
druk/uitgawe van die vertaling gemaak moes word. Hierdie uitgawe is
uiteindelik in 1598 voltooi as die Clementine uitgawe (hersien). Die
Benedektynse ede het in 1907 opdrag gekry om ‘n omvattende uitgawe
saam te stel uit al die beskikbare bronne en hierdie uitgawe het in
1926 sy verskyning gemaak. ‘n Uitgawe in twee volumes is ook deur
die Wurttemberg Bybelgenootskap gepubliseer in 1969 en 1975. Henri de
Sainte Marie het ook ‘n voorheen ongepubliseerde kritiek op Jerome
se Psalter gepubliseer in 1954 (Wurthwein, 1979: 91-95).
-
Samevatting
‘n
Oorsig van die transmissie en vertalings van die Ou Testament kan nie
faal om mens te oortuig van die heiligheid van die teks nie. Ten
spyte van vele faktore en menslike beredeneringe het die teks
grootliks onveranderd gebly deur millenia. Tog kan dit nie toegeskryf
word aan toevalligheid nie. Dit is duidelik dat ons dit te danke het
aan ‘n die toewyding van voorgangers wat dit hulle ten doel gestel
het om die teks met respek en agting te bewaar, oor te dra en
beskikbaar te stel. Die kritiese benadering wat hulle gevolg het het
gelei tot ‘n produk waarin geglo kan word, alhoewel die sinikus vir
dieselfde rede bewyse vir ongeloof sou kon vind. Wanneer die tekste
uit verskillende eras en tradisies egter met mekaar vergelyk word, is
dit duidelik dat die verskille klein is en is die getuinenis van
groot sorg onteenseglik teenwoordig. Geen wonder dan dat elke
eksemplaar, manuskrip, fragment ens, deel vorm van ‘n groter
getuienis van God en die standhoudendheid van Sy karakter en Sy Woord
nie.
-
Bibliografie
-
Benner,
J.A. 1999-. Isaiah Scroll and the Masoretic text. Ancient Hebrew
Research Center: Plowing through history from Aleph to Tav.
http://www.ancient-hebrew.org/31_masorite.html. Date of access: 11
Augustus 2015.
-
Bible.org.
2000? Transmission. https://bible.org/seriespage/5-transmission.
Date of access: 10 Augustus 2015.
-
Biblescripture.net.
2000? The Alphabet of Biblical Hebrew.
http://biblescripture.net/Hebrew.html. Date of access: 10 Augustus
2015.
-
Bruce,
F.F. 1958. The Dead Sea Habakkuk Scroll. University of Leeds
Oriental Society.
http://biblicalstudies.org.uk/pdf/habakkuk_bruce.pdf. Date of
access: 11 Augustus 2015.
-
Deist,
F.E. 1978. Towards the text of the Old Testament, Tr by W.K.
Winckler. Pretoria: D.R. Church Booksellers. p. 30-96.
-
Deist,
F.E. 1988. Witnesses to the Old Testament. Pretoria: NG
Kerkboekhandel. P 117-183.
-
Easton,
M.G. 1897. Illustrated Bible Dictionary, Third Edition. Thomas
Nelson Publishers.
http://www.biblestudytools.com/dictionary/scribes. Date of access:
10 Augustus 2015.
-
Encyclopedia
Judaica. 2008. Kahle, Paul Ernst.
https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0011_0_10580.html.
Date of access: 11 Augustus 2015.
-
Facsimile
Editions. 2000? The Kennicott Bible.
http://www.facsimile-editions.com/en/kb/. Date of access: 12
Augustus 2015.
-
Gibson,
J.C.L. 1974. The Masoretes as Linguists (Barr, J. ed. in Language
and Meaning: Studies in Hebrew Language and Biblical Exegesis).
Belgium. p. 92-93.
https://books.google.co.za/books?id=uoZO0BjqAzQC&pg=PA92&lpg=PA92&dq=diez+macho+codex+reuchlinianus&source=bl&ots=-J-Sbetlge&sig=mvvn4XT-R1MPiqp-ubd_U-fjl3c&hl=en&sa=X&ved=0CCcQ6AEwAmoVChMIxM-LosShxwIVAS4UCh214QLG#v=onepage&q=diez%20macho%20codex%20reuchlinianus&f=false.
Date of access: 11 Agustus 2015.
-
Hayman,
A.P. 1993. The Cairo Genizah. (in Understanding Poets and Prophets:
Essays in honour of George Wishart Anderson, by Anderson, G.W. en
Auld, A.G. ed.) Sheffield: JSOT Press. p.149-150.
https://books.google.co.za/books?id=n32tAwAAQBAJ&pg=PA149&lpg=PA149&dq=firkowitch+collections&source=bl&ots=r2tkGdyr82&sig=alkWBZz4AfvMLiAFNWBUAUartAE&hl=en&sa=X&ved=0CBwQ6AEwAGoVChMI9MT15pmjxwIV8yDbCh1WEg2w#v=onepage&q=firkowitch%20collections&f=false.
Date of access: 12 Augustus 2015.
-
Jackson,
S.M. (ed). 1908-1912.Text of the Old Testament. The New
Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge. New York: Funk &
Wagnells.
http://www.bible-researcher.com/hebrewtext1.html#chap1sect8. Date of
access: 11 Augustus 2015.
-
JPH.
2000? Copyists Errors and Estimations in the Bible.
http://www.tektonics.org/af/copyisterrors.php. Date of access: 10
Augustus 2015.
-
Karp,
A.J. 1991. The Book of the People of the Book: Great Bibles. (From
the Ends of the Earth:Judaic Treasures of the Library of Congress.
DC: Library of Congress.
http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/loc/Great.html. Date of
access: 12 Augustus 2015.
-
Landeshauptstadt
Erfurt. 2000? Erfurt Collection. Jewish Past and Present in Erfurt.
http://juedisches-leben.erfurt.de/jl/en/middle-ages/hebrew_manuscripts/research/index.html.
Date of access: 11 Augustus 2015.
-
Lundberg,
M.J. 2000-. Educational Site: Biblical Manuscripts – The Leningrad
Codex. West Semitic Research Project.
https://www.usc.edu/dept/LAS/wsrp/educational_site/biblical_manuscripts/LeningradCodex.shtml.
Date of access: 11 Augustus 2015.
-
Millard,
A.R. 1982. Bible and Spade 2 (SPRING-SUMMER-AUTUMN 1982) Copyright ©
1982. Cited with permission from the author and Bible and Spade.
p.33-46.
https://faculty.gordon.edu/hu/bi/ted_hildebrandt/otesources/20-proverbs/text/articles/millard-scribes-b-s.pdf.
Date of access: 10 Augustus 2015.
-
Outhwaite,
B. 2000? Nash Papyrus (MS Or.233). University of Cambridge Digital
Library. http://cudl.lib.cam.ac.uk/view/MS-OR-00233/1. Date of
access: 11 Augustus 2015.
-
Quartz
Hill School of Theology. 2000? http://www.theology.edu/script02.htm.
Date of access: 11 Augustus 2015.
-
Rata,
T. 2008. The History of the Text of Jeremiah. VSA: Grace Theological
Seminary. p. 39-51.
http://www.ttgst.ac.kr/upload/ttgst_resources14/20111-43.pdf. Date
of access: 11 Augustus 2015.
-
Skilton,
J.H.1967. The following discussion of the transmission of the Hebrew
text of the Old Testament is excerpted from the article by Dr. John
H. Skilton, "The Transmission of the Scriptures," inThe
Infallible Word: A Symposium by the Members of the Faculty of
Westminster Theological Seminary, edited by N.B. Stonehouse and Paul
Woolley, revised ed. (Philadelphia: Presbyterian and Reformed,
1967). http://www.bible-researcher.com/skilton1.html. Date of
access: 10 Augustus 2015.
-
The
Aleppo Codex. 2000? The Aleppo codex: The Bible and its Transmission
– Scrolls, Manuscripts, Printings.
http://www.aleppocodex.org/links/7.html. Date of acsess: 11 Augustus
2015.
-
The
Friedberg Genizah Project. 2000? The Cairo Genizah.
http://www.genizah.org/TheCairoGenizah.aspx. Date of acccess: 12
Augustus 2015.
-
The
Scribe on Saturday. 10 November 2007. The Cairo Codex of the
Prophets (ca. 897 AD). The Ancient Standard.
http://ancientstandard.com/2007/11/10/the-cairo-codex-of-the-prophets-ca-897-ad.
Date of access: 11 Augustus 2015.
-
Tov,
E. 2000? The Qumran Hebrew Texts and the Septuagint – An Overview.
http://www.emanueltov.info/docs/varia/239.varia.qumran-heb-texts-and-sept.pdf.
Date of access: 11 Augustus 2015.
-
Toy,
C.H. & Jacobs, J. 1906. Michaelis Johann Heinrich (in the Jewish
Encyclopedia.com).
http://www.jewishencyclopedia.com/articles/10790-michaelis-johann-heinrich.
Date of access: 12 Augustus 2015.
-
Wurthwein,
E. 1979. The Text of the Old Testament: An Introduction to the
Biblia Hebraica. Tr. by E.F. Rhodes. Grand Rapids: Eerdmans. p.
87-95.
Marietjie Uys (Miekie) is a published author. You can buy the books here:
You can purchase Designs By Miekie 1 here.
Jy kan Kom Ons Teken en Verf Tuinstories hier koop.
Jy kan Kom Ons Kleur Tuinstories In hier koop.
Jy kan Tuinstories hier koop.
You can follow Miekie's daily Bible Study blog, Bybel Legkaart, here in English & Afrikaans.
For more crafty ideas and great products, visit A Pretty Talent on Facebook.
Remember to keep nurturing your TALENT for making PRETTY things.
You can subscribe to this blog and receive regular updates by email by simply registering your email address at the top of the current blog.
